آثار باستانی استان فارس و در راس آن‌ها تخت جمشید و نقش رستم در پی تهدیدهایی از جمله مرمت غیراصولی، مداخله در عرصه و حریم، هجوم گلسنگ‌ها و فرونشست زمین با خطر فزاینده نابودی مواجه شده‌اند و این تهدیدها پیوسته شدیدتر می‌شوند، به طوری که گزارش‌ها آشکار می‌کند فاصله فرونشست زمین تا نقش رستم تنها چند قدم است.
مریم دهقانی، عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز، روز پنجشنبه بیست‌وششم مهرماه، درباره رسیدن فرونشست زمین در فاصله ۱۰ متری نقش رستم و ۳۰۰ متری تخت جمشید هشدار داد و گفت که برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی برای مصارف کشاورزی علت اصلی فرونشست در دشت مرودشت است.
به گفته این استاد دانشگاه شیراز، شکاف‌های عمیقی که اکنون در اثر فرونشست زمین در نزدیکی تخت جمشید و نقش رستمرخ داده‌اند، کاملا مشهودند و در میان دشت‌های ایران که با بحران فرونشست مواجه‌اند، دشت مرودشت «بحرانی‌ترین» وضعیت را دارد.
به گزارش خبرگزاری ایسنا، دهقانی تاکید کرد: «تمام دشت مرودشت به وسعت هفت هزار و ۲۰۰ کیلومترمربع در حال نشست است و نرخ نشست آن ۳۰ سانتی‌متر در سال براورد شده است.»
از نظر این استاد دانشگاه، دلیل محسوس نبودن فرونشست زمین در دشت مرودشت این است که کل دشت و یک محدوده بسیار وسیع در حال نشست است و پیامدهای آن در آینده احتمالا با ترک خوردن دیوارها مانند آنچه در تخت جمشید رخ داد، مشاهده خواهد شد.
دشت مرودشت سه میراث باستانی ایران یعنی پاسارگاد، تخت جمشید و نقش رستم را در خود جای داده است. مجموعه باستانی نقش رستم در شمال شهرستان مرودشت استان فارس قرار دارد و یادگاری به‌جامانده از سه دوره تاریخی عیلامیان، هخامنشیان و ساسانیان است که قدمت آن به حدود یک هزار و ۲۰۰ سال پیش از میلاد مسیح بازمی‌گردد.
میراث جهانی پاسارگاد نیز مجموعه‌ای از سازه‌های باستانی به‌جامانده از دوران هخامنشیان است. این مجموعه شامل آرامگاه کوروش بزرگ، پاسارگاد، باغ پادشاهی، آرامگاه کمبوجیه، کاخ دروازه، پل، کاخ بارعام، کوشک‌ها، کاروانسرا و چندین اثر دیگر باستانی است.
پیشینه تخت جمشید هم که به دو هزار و ۵۰۰ سال پیش و دوران پادشاهی داریوش بزرگ در ایران بازمی‌گردد.
خطر تخریب آثار تاریخی در اثر فرونشست زمین به استان فارس محدود نیست و آثار تاریخی اصفهان را نیز تهدید می‌کند. محمد درویش، کنشگر محیط‌زیست و کارشناس حوزه آب، پیش‌تر درباره نرخ فرونشست در استان اصفهان گفته بود که میزان تراز منفی آب در این استان ۱۳ میلیارد مترمکعب، معادل حدود ۲۰ رودخانه به اندازه زاینده‌رود، است.
علی بیت‌اللهی، مدیر بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، نیز اواخر خردادماه هشدار داد چنانچه برای جبران خساراتی که به میراث تاریخی وارد شده است، هرچه زودتر اقدام نشود دیگر از نقش رستم، تخت جمشید و میدان نقش جهان اثری باقی نخواهد ماند.
به گفته بیت‌اللهی، «مرمت آثار تاریخی آسیب‌دیده ناشی از فرونشست زمین بسیار مشکل، گاه نشدنی و گاه با از بین رفتن ارزش تاریخی آن‌ها همراه است».
مدیریت ناکارآمد آب و برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی طی بیش از چهار دهه استقرار جمهوری اسلامی در ایران، فرونشست زمین را در بیشتر دشت‌ها در پی داشته است.
روز پنجشنبه، روزنامه هم‌میهن، به نقل از عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب، نوشت که در حاضر ۴۲۲ دشت در فهرست «ممنوعه و ممنوعه بحرانی» قرار دارند و ۳۵۹ دشت ایران نیز با خطر فرونشست روبرو شده‌اند. این مقام دولتی در ادامه اذعان کرد که راه مقابله با پدیده هولناک فرونشست زمین در ایران، به نصف رساندن میزان برداشت از آب‌های زیرزمینی است.
با این حال همچنان ۵۷ درصد از آب شرب شهری، ۸۳ درصد از آب شرب روستایی، ۶۳ درصد از آب موردنیاز صنایع و ۵۲ درصد آب کشاورزی از طریق منابع آب زیرزمینی تامین می‌شود؛ روندی که نتیجه آن کسری ۱۳۶ میلیارد مترمکعبی آبخوان‌های ایران و کاهش سالیانه ۵۵ سانتی‌متری سطح آن‌ها است.
برگرفته ای از سایت ایندیپندنت فارسی، ۱۸ اکتبر ۲۰۲۴