صرف نظر از این که تحریم های جدید اقتصادی اعمال شده از سوی واشنگتن در واکنش به حملات موشکی اخیر ایران به پایگاه های نظامی در عراق باشد یا خیر، اما تردیدی نیست که افزایش تحریم های ایالات متحده، اقتصاد آسیب دیده ای ایران را بیشتر از پیش دچار ورشکستگی کرده و ایران را در عمق بحران اقتصادی فرو می برد. تحریم های جدید، رژیم ایران را نه تنها از منابع اندک باقی مانده محروم کرده بلکه می تواند مانع دستیابی تهران به سلاح های هسته ای شود. اما پرسشی که مطرح می شود این است که آیا تحریم های جدید ایالات متحده می تواند اهدافی را که تحریم های قبلی در تحقق آن ها ناکام مانده بود، برآورده سازد؟
در همین حال، دولت ایالات متحده، به ویژه مایك پومپئو، وزیر امور خارجه و استیون منوچین، وزیر خزانه داری، باور دارند اگر چه تشدید تحریم ها تا کنون نتوانسته است رژیم ایران را وادار به عقب نشینی از مواضع تند سیاسی و پذیرفتن شرایط مذاکرات با واشنگتن کند، اما تداوم تحریم ها تا حد زیادی مانع تحرکات تهدید آمیز ایران در خاورمیانه شده و توانایی تهران را در حمایت از گروه های مسلح وفادار به این کشور در منطقه، کاهش داده است. وزیر امور خارجه ایالات متحده عقیده دارد که فشار حد اکثری واشنگتن توانسته است دست ایران را از منابع مالی مورد نیاز برای تقویت سیاست های ویرانگر خارجی این کشور در منطقه، کوتاه کند. زیرا از یک سو درآمدهای نفتی ایران تا مرز ۸۰ درصد کاهش یافته و از سوی دیگر، تهران نتوانسته است از حدود ۹۰ درصد از ذخایر ارز خارجی خود بهره برداری کند و این روند دولت ایران را با چالش های بی شماری مواجه کرده است.
دولت ترامپ معتقد است که تحریم های جدید، ایران را در بخش های نظامی و امنیتی به شدت آسیب پذیر می کند، زیرا شمار بسیاری از رهبران برجسته نظامی و مقامات امنیتی این کشور همچون غلامرضا سلیمانی، فرمانده نیروهای بسیج که متهم به اعمال خشونت علیه معترضان می باشد، در فهرست افراد تحریم شده قرار گرفته اند.
به باور کارشناسان امور ایران، تحریم های جدید اعمال شده از سوی ایالات متحده علیه ایران، تفاوت بسیاری با تحریم های قبلی داشته و تداوم تحریم های اخیر می تواند آسیب های زیادی را به اقتصاد ایران وارد کند.
در پیوند به این موضوع، بهنام طالبلو، پژوهشگر ارشد بنیاد دفاع از دموکراسی ها، گفت تحریم های اخیر نه تنها بخش های عمده ای غیر نفتی اقتصاد ایران را در بر گرفته بلکه شامل گزینه های دیگری است که می تواند فشار ها را به گونه ای بی سابقه بر رژیم ایران افزایش دهد. تحریم های جدید افزون بر اعمال مجازات علیه بزرگ ترین شرکت تولید آهن و فولاد ایران، سه شرکت دیگر مستقر در جزایر سی‌شل و یک کشتی حمل و نقل، هر شرکت و نهادی که در زمینه های مختلف اقتصادی، تجاری و صنعتی با ایران همکاری داشته باشد را در فهرست تحریم ها و مجازات قرار می دهد.
وزارت امور خارجه آمریکا در اعلامیه ای اظهار داشت كه رژیم ایران درآمدهای صنعتی خود را صرف هزینه های نظامی و سیاسی می کند منجر به بی ثباتی اوضاع در منطقه می شود، همین امر باعث شده است تا ایالات متحده، شرکت تجاری پامچل، مستقر در پکن را که ۲۹ هزار تن فولاد را از یک شرکت ایرانی که در فهرست نهادهای تروریستی قرار دارد، انتقال داده است، مجازات کند.
طبق تحریم های اخیر، تمام افراد و شرکت های خارجی که به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم در بخش های صنعتی و تجاری با ایران به ویژه با شرکت ها و نهادهای که متعلق به سپاه پاسداران است، همکاری داشته باشند، در فهرست تحریم ها قرار می گیرند. البته افراد و نهادهای که با برنامه های هسته ای، موشکی و نظامی ایران همکاری داشته باشند، با تحریم های همه جانبه و مجازات شدیدی رو به رو می شوند. وزارت امور خارجه ایالات متحده، از تمام کشورها و نهادهای خصوصی و دولتی خواسته است تا از داد و ستد تجاری هر گونه مواد معدنی که در ساخت سلاح های هست ای به کار می رود، با ایران خودداری کنند. البته ایالات متحده، ۷۴ ماده معدنی خام و یا نیمه تولید شده از جمله اورانیوم، رادیم، پلاتین، کادمیم، کبالت، لیتیوم، روی، تنگستن، سدیم، آهن، فولاد، نقره، طلا، سیلیکون، نیکل، جیوه، پتاسیم، قلع، منیزیم، کلسیم، آلومینیوم، مس را برای ایران ممنوع اعلام کرده است.
ایالات متحده، ایران را به عنوان بزرگ ترین حامی تروریسم در جهان می داند و باور دارد که فعالیت های تهدید آمیز ایران، خطر مستقیمی به دیپلمات ها، شهروندان و منافع متحدان آمریکا در منطقه به شمار رفته و تهران پیوسته سعی دارد از طریق جناح های مسلح وفادار به خود، سراسر منطقه را به بحران بکشاند. بنابر این، واشنگتن هرگز اجازه نخواهد داد تا ایران به سیاست های تهدید آمیز خود ادامه دهد و به سلاح های هسته ای دسترسی پیدا کند.
با آن که بسیاری از تحلیل گران بدین باورند که به رغم تداوم فشار تحریم های آمریکا، رژیم ایران تا کنون هیچ گرایشی نسبت به تغییر رفتار و سیاست های خود نشان نداده است و بعید است که تهران در آینده نیز حاضر به عقب نشینی از مواضع سیاسی خود شود. اما وزیران امور خارجه و خزانه داری ایالات متحده تأکید دارند که تحریم ها به صورت روز افزون علیه ایران ادامه خواهد داشت و تا زمانی که ایران از فعالیت های تهدید آمیز خود در منطقه دست نکشد، تحریم ها همچنان ادامه داشته و فشارها بر رژیم ایران بیشتر از پیش افزایش خواهد یافت.
در همین حال، بهنام طالبلو، پیش بینی می کند که افزایش سریع فشار تحریم ها بر ایران ممکن است در سال ۲۰۲۰، تهران را وادار به تغییر موضع گیری های سیاسی این کشور کند. در مقابل، شمار دیگری از کارشناسان بدین باورند که بعید است تداوم فشار تحریم ها بتواند، ایران را از ادامه سیاست های کنونی اش باز دارد. اما با نگاهی گذرا به وضعیت اقتصادی دشوار ایران، می توان به این نتیجه رسید که تحریم های ایالات متحده در طول چند سال اخیر توانسته است دولت ایران را به شدت ناتوان کند. پس از امضای برجام در سال ۲۰۱۵ و رفع محدودیت های اقتصادی، سرمایه گذاری های بزرگ خارجی به ایران سرازیر شد و طبق برآوردهای مجله اکونومیست، رشد ناخالص داخلی ایران از ۱٫۳ در سال ۲۰۱۵ به ۱۳٫۴ در سال ۲۰۱۶ افزایش یافت. اما خروج ایالات متحده از برجام و اعمال مجدد تحریم ها علیه ایران، بار دیگر اقتصاد این کشور را با افت شدید رو به رو کرده و ارزش ریال ایران در برابر دلار از ۳۵ هزار ریال به ۱۳۳ هزار ریال سقوط کرد.
تحلیل گران اقتصادی خاطر نشان می کنند که تأثیرات منفی تحریم های ایالات متحده بر اقتصاد ایران کاملا مشهود است، زیرا در سال ۲۰۱۹ بهای مواد غذایی به صورت سرسام آوری افزایش یافته است، طوری که قیمت یک کیلوگرم گوشت از ۵٫۲ دلار به ۷٫۷ دلار افزایش یافته و قیمت هر لیتر شیر از ۰٫۳ به ۰٫۵ دلار رسیده است.
پس از اعمال فشارهای حد اکثری آمریکا، بیش از یک هزار از شرکت ها، نهادها و افرادی که با دولت ایران سر و کار داشتند شامل لیست تحریم ها شدند و در نتیجه، ایران از ۱۰۰ میلیارد دلار در آمد نفتی و ۱۰۰ میلیارد دلار دیگر از سرمایه گذاری ها، محروم شده است. در پی افزایش فشارهای اقتصادی، دولت ایران وادار به طرح بودجه مقاومتی شده و دشواری های روز افزون اقتصادی منجر به آغاز تظاهرات ضد دولتی در ایران شد، با آن که رژیم ایران با خشونت به سرکوبی معترضان پرداخت اما اقتصاد آسیب دیده ای ایران همچنان در سراشیبی سقوط قرار داشته و با چالش های بیشتری رو به رو است.
نوشته طارق الشامی، منتشر شده در سایت بریتانیائی ایندیپندنت به زبان فارسی، ۱۲ ژانویه ۲۰۲۰