در ۱۰ روز گذشته فراوان درباره بحران مسکن و افزایش هزینه اجاره مسکن در تهران صحبت شده است؛ عمق این چاه بی انتها آنقدر زیاد است که ممکن است حواس ما را از بقیه مناطق کشور دور کند. مردم ایران با پوست و گوشت و استخوان در حال دست‌وپنجه نرم کردن با این ابربحران فراگیرند و شواهد و قرائن نشان می‌دهد آنچه در کل ایران -و نه‌فقط تهران- می‌گذرد یک فاجعه تمام عیار اجتماعی و اقتصادی است.
در این گزارش به حساب‌وکتاب عدد و رقم شاخص «فلاکت اجاره‌نشینی» را محاسبه می‌کنیم. این شاخص به ما نشان می‌دهد وضعیت در سراسر ایران چگونه است و اوضاع کدام استان‌ها بحرانی‌تر.
چند درصد مردم کدام استان اجاره‌نشین‌اند؟
طبق آمار سرشماری در سال ۱۳۹۵، حدود نیمی (۵۴ درصد) خانوارهای شهری در ایران صاحب‌خانه‌اند و متوسط نسبت اجاره‌نشینی در کل کشور حدود ۳۷ درصد است. حدود ۹ درصد باقیمانده هم در خانه‌های سازمانی یا منازلی که اقوام و پدر مادر در اختیارشان قرار داده زندگی می‌کنند.
این نسبت در استان‌های ایران متفاوت است؛ مثلا در کهگیلویه و بویراحمد، هرمزگان، سیستان‌وبلوچستان، قم و تهران، کرمانشاه و لرستان کمتر از ۵۰ درصد است. در عوض نسبت اجاره‌نشینی در این هفت استان بسیار بالا (بیش از ۴۰ درصد) است.
از آن‌سو، نرخ برخورداری از خانه در استان‌های آذربایجان شرقی، مازندران، اردبیل، یزد، چهارمحال و بختیاری، خراسان جنوبی، گیلان و زنجان بیش از ۶۰ درصد است. این ۹ استان کمترین نسبت اجاره‌نشینی را دارند و به نسبت بحران کمتری دارند.
آمار افزایش قیمت اجاره در کدام استان‌ها بیشتر است؟
در سال جدید هنوز آمار دقیق و به روزی از وضعیت افزایش قیمت اجاره‌بها در سطح کشور منتشر نشده است. آخرین آمار، مربوط به زمستان ۱۳۹۸ است که هفته پیش مرکز آمار ایران آن را منتشر کرده است. این آمار نشان می‌دهد متوسط نرخ تورم اجاره‌بها در کل کشور در زمستان ۱۳۹۸ به نسبت یک سال قبل ۴۵ درصد است. تهران با افزایش ۴۹ درصدی نرخ اجاره‌بها به نسبت زمستان ۱۳۹۷، رکورددار تورم اجاره‌بها در ایران است. بعد از تهران به ترتیب مازندران، اصفهان، آذربایجان شرقی، قم، خوزستان، گیلان، آذربایجان غربی، لرستان، فارس و کرمانشاه ۱۰ استان پیشتاز در تورم اجاره‌بها در ایران بوده‌اند. افزایش قیمت اجاره در این ۱۰ استان بیش از ۴۰ درصد بوده است.
چند درصد درآمد خانوار صرف اجاره‌خانه می‌شود؟
اما در این میان نسبت درآمد خانوار هم مهم است. قاعدتا فشار اجاره‌بها روی خانواده‌هایی که درآمد کمتری دارند به‌مراتب بیشتر از پردرآمدها است.
آخرین آمار هزینه و درآمد مربوط به ۱۳۹۷ است. برای تقریب فرض کردیم متوسط درآمد خانوار در سال ۱۳۹۸ حدود ۳۰ درصد افزایش داشته است. (این نسبت متناسب با نرخ تورم پارسال و سطح افزایش درآمد خانوار در سال ۱۳۹۷ فرض شده است).
تا چهار ماه پیش ۳۴ درصد درآمد خانواده‌های اجاره‌نشین کل کشور به اجاره‌خانه اختصاص داشت. در این میان بازهم تهران در صدر جدول قرار دارد. نسبت اجاره‌خانه به درآمد خانوار در زمستان گذشته به ۵۰ درصد رسیده است.
بعد از تهران بدترین وضعیت را استان‌های اصفهان، فارس، خراسان رضوی، البرز، آذربایجان شرقی داشته‌اند.
«شاخص فلاکت اجاره‌نشینی» در ایران چقدر است؟
شاخصی به نام فلاکت اجاره‌نشینی وجود ندارد، اما اگر مانند شیوه محاسبه «شاخص فلاکت» عوامل موثر در بحران اجاره‌نشینی را باهم جمع جبری کنیم می‌توانیم به این نتیجه برسیم که اوضاع در کدام استان‌های ایران بحرانی‌تر است.
برای این کار سه عامل اصلی یعنی نسبت اجاره‌نشینی (چند درصد خانوارها اجاره‌نشین‌اند)، تورم اجاره‌بها و سهم اجاره از میانگین درآمد خانوار را باهم جمع کردیم. نتیجه نشان می‌دهد تهران بازهم صدرنشین است. بعد از تهران به ترتیب خراسان رضوی، قم، البرز، فارس، اصفهان، کرمانشاه، خوزستان، لرستان و سیستان‌وبلوچستان به ترتیب ۱۰ استانی هستند که بالاترین شاخص «فلاکت اجاره‌نشینی» را در ایران دارند.
جدول زیر فرایند محاسبه شاخص فلاکت اجاره‌نشینی را در زمستان ۱۳۹۸ نشان می‌دهد. داده‌های جدول همه برگرفته از آمارهای رسمی مرکز آمار ایران و محاسبات نگارنده است.
نوشته از : علی رنجی پور
منبع: سایت ایران وایر ، ۲۱ ژوئن ۲۰۲۰