کاهش تقاضا و کاهش قیمت نفت هم باعث نشد تا کشورهای عمده تولید کننده نفت با استفاده از تمامی ابزارهای موجود در صدد حفظ و یا افزایش سهم خود در بازار برنیایند. بهره‌گیری از دیپلماسی فعال انرژی در کنار سیاست خارجی تنش‌زدا، فعال و پویا، ابزارهای مهمی هستند که در عرصه روابط بین‌الملل این امکان را برای کشورها فراهم می‌کند تا شرایط را برای افزایش حضور و نفوذ خود در بخش خاصی از جهان فراهم کنند و در عین حال، کشورها بتوانند در بازار خاصی مثل چین هم سهم فعلی خود را حفط کنند و هم باعث کاهش سهم کشورهای رقیب شوند. در این بین، سرمایه‌گذاری در زیرساخت انرژی کشورهای عمده مصرف کننده انرژی نیز به معنی تضمین بخشی از سهم نفت کشور سرمایه‌گذاری است. در این میان، عربستان نشان داده است که از عنصر سرمایه‌گذاری در زیر ساختار انرژی کشورهایی مثل چین و هند برای تضمین سهم نفت در بازار انرژی این کشورها به نحو مطلوبی بهره می‌گیرد.
واردات نفت چین
چین بزرگترین مصرف کننده نفت جهان است. کاهش رشد اقتصادی این کشور در کنار شیوع ویروس کرونا، فرصت مناسبی برای این کشور فراهم کرد تا اقدام به خرید نفت ارزان از بازار کند و حتی ظرفیت ذخایر استراتژیک خود را افزایش دهد تا بیشترین سود را از کاهش قیمت نفت برده باشد. طبق آمار پلاتس، چین در ماه مه روزانه ۱۱.۳۴ میلیون بشکه در روز نفت وارد کرد. این مقدار در قیاس با سال گذشته، ۱۹ درصد افزایش نشان می‌دهد. واردات نفت چین در ماه نوامبر گذشته با ۱۱.۱۸ میلیون بشکه در روز به بیشترین میزان خود رسیده بود. آمار ماه می نشان می‌دهد که پکن در آن ماه ۱.۵ درصد بیش از ماه نوامبر واردات نفت داشته است.
صادرات نفت ایران به چین
چین همواره یکی از بزرگترین خریداران نفت ایران بوده است. با وجود تحریم صادرات نفت ایران از سوی آمریکا، صادرات نفت ایران به چین از طریق بازار خاکستری ادامه یافت؛ امری که بارها با اعتراض واشنگتن روبه‌رو شده است. هر چند آمار دقیقی در مورد صادرات نفت ایران به چین در بازار خاکستری وجود ندارد، بر اساس گزارش رویتزر چین در ماه دسامبر گذشته در حدود ۴۰۵ هزار تن معادل حدود ۱۰۰ هزار بشکه در روز از ایران نفت وارد کرده است. این گزارش در ادامه می‌افزاید که در سال ۲۰۱۹ میزان واردات نفت چین از ایران در حدود ۱۴.۷۷ میلیون تن معادل ۳۰۰ هزار بشکه در روز بوده است.
اما در ماه فوریه رویترز گزارش داد که ایران توانسته است در بازار خاکستری روزانه ۲۵۰ هزار بشکه نفت به چین بفروشد. آمار تایید نشده حاکی از آن است که در ماه گذشته صادرات نفت ایران به چین به کمترین حد خود در دهه گذشته رسیده است. این آمار نشان می‌دهد که در ماه گذشته ایران توانسته روزانه ۵۲ هراز بشکه نفت به چین صادر کند.
افزایش صادرات نفت عربستان به چین
بازار انرژی چین و هند همواره مورد توجه عربستان بوده است. ریاض برای حضور فعال‌تر در بازار انرژی این کشورها اقدام به سرمایه‌گذاری در زیرساختار انرژی این کشورها و ارائه تخفیف ویژه به این کشورها کرده است. در جریان سفر بن سلمان به چین، دو کشور قراردادی ۱۰میلیارد دلاری در زمینه انرژی امضا کردند. بر اساس آن قرارداد، شرکت آرامکو و شرکت نورینکوی چین قراردادی ۱۰ میلیارد دلاری برای ساخت پالایشگاه و یک مجموعه پتروشیمی در شهر پانجین، در شمال شرق چین، امضا کردند. بنا بر آمار اداره اطلاعات انرژی آمریکا، در سال ۲۰۱۹ صادرات نفت عربستان به چین از ۵۰۰ هزار بشکه به ۱.۷ میلیون بشکه در روز رسید. در این بین، ریاض برای دست‌یابی به اهداف سند توسعه ۲۰۳۰ و کاهش وابستگی اقتصاد آن کشور به واردات نفت، درصدد بهره‌گیری از منابع مالی و تکنولوژی شرکت‌های چینی است و این نکته هم باعث افزایش نقش صادرات انرژی در روابط دو کشور خواهد شد.
قرارداد تجاری آمریکا و چین
در سال گذشته آمریکا و چین برای کاهش اختلافات تجاری اقدام به عقد قرارداد تجاری کردند و بر اساس فاز اول این قرارداد، آمریکا در میان‌مدت ۵۰ میلیارد دلار نفت، ال ان جی و زغال سنگ به چین صادر خواهد کرد. با این حال، شیوع ویروس کرونا و عدم اطلاع‌رسانی پکن در این مورد باعث افزایش تنش در روابط این کشور با غرب و به ویژه آمریکا شده است و شبهاتی در مورد اجرای این قرارداد به وجود آورده است. فاز اول قرارداد تجاری بین دو کشور در صورت اجرایی شدن، می‌تواند باعث افزایش نقش آمریکا در امنیت انرژی چین و افزایش رقابت در بازار انرژی چین شود.
صادرات نفت روسیه به چین
در ماه‌های آوریل و می، روسیه به همراه عربستان دو تامین کننده عمده نفت چین بوده‌اند. آمار اداره گمرک چین نشان می‌دهد که در ماه آوریل روسیه روزانه ۱.۷۵ میلیون بشکه نفت به این کشور صادر کرده است. روسیه با افتتاح خط لوله قدرت سیبری اقدام به افزایش صادرات گاز به چین کرده است و در نظر دارد با تمکیل پروژه‌های ال ان جی، اقدام به صادرات ال ان جی به چین کند. مسکو به هیج وجه مایل نیست بازار بزرگ چین را به راحتی از دست بدهد. انرژی همواره نقش مهمی در گسترش همکاری مسکو و پکن داشته است و انتطار می‌رود که در سال‌های آینده نقش صادرات انرژی در روابط دو کشور بیش از بیش افزایش یابد.
سند ۲۵ساله همکاری ایران و چین
رسانه‌های ایران هفته گذشته از تصویب پیش‌نویس سند همکاری ۲۵ ساله ایران و چین توسط دولت خبر دادند. رئوس همکاری دو کشور در این سند مشارکت مالی و تکنولوژیک چین در پروژه‌های اساسی از قبیل بزرگراه‌ها، راه آهن، میدان‌های نفت و گاز، صنعت گردشکری، فن‌اوری اطلاعات و…، ذکر شده است. ایران برای جبران کاهش تدریجی ظرفیت تولید میدان‌های نفت خود نیازمند تکنولوژی و سرمایه خارجی است. موقعیت جغرافیایی ایران باعث شده است که چین در پروژه «یک جاده یک کمربند»، نگاه خاصی به زیرساختار ازتباطی و منابع انرژی این کشور داشته باشد.
در شرایط تحریم، ایران نقش چندانی در امنیت انرژی چین ایفا نمی‌کند و به نظر هم نمی‌رسد که حتی اگر مشکلات بین ایران و آمریکا در بازه زمانی مشخصی حل شود، ایران به راحتی بتواند سهم خود را در بازار انرژی چین بدست آورد. بازار انرژی تحرکات و تقابل‌های (دینامیک‌ها) خود را دارد و ایران شاید بتواند در زمان تحریم به صادرات نفت خویش به چین ادامه دهد، اما دورنمای روابط انرژی ایران و چین نشان می‌دهد که با توجه به افزایش نقش و سهم کشورهای عمده در بازار انرژی چین، ایران برای حفظ و افزایش سهم خود در بازار آن کشور باید تخفیف خاصی برای پکن در نظر گیرد و حتی مجبور به پرداخت بیمه تانکرها و هزینه انتقال نفت نیز خواهد بود.
اگر سند همکاری بلندمدت دو کشور هم اجرایی شود، ایران می‌تواند از منابع مالی شرکت‌های چینی برای تمکیل پروژه‌های نیمه‌تمام بهره بگیرد. سرمایه و تکنولوژی شرکت‌های چینی می‌توانند در افزایش تولید ظرفیت نفت و گاز و پتروشیمی ایران مفید واقع شوند. اما ایران برای ایفای نقشی مهم در امنیت انرژی چین، کار آسانی در پیش نخواهد داشت و به نظر می‌رسد که از این همکاری احتمال، چین سود بیشتری ببرد. افزایش سرمایه‌گذاری شرکت‌های چینی در صورت عملیاتی شدن، باعث افزایش نفوذ و حضور چین در مطنقه و سیاست خارجی ایران خواهد شد. نباید انتظار وابستگی متقابل در روابط دو کشور را داشت. از این گذشته، روابط چین با ایران همیشه تابعی از روابط چین و آمریکا نیز بوده است. بر این مبنا، ادامه تنش و رقابت بین واشنگتن و پکن نیز در آینده روابط ایران و چین موثر خواهد بود.
منبع: سایت بریتانیائی ایندیپندنت به زبان فارسی، ۳۰ ژوئن ۲۰۲۰