ماجرای آمونیوم نیترات در انبار بیروت: اسناد از تولید تا انفجار

هدف این نوشته این است که ماجرای محموله آمونیوم نیترات که (به نظر می آید) عامل انفجار (اصلی) بیروت بود را از تولید تا انفجار با ارائه اسناد روشن کند.

این محموله ـ چنان‌که نشان داده خواهد شد ـ توسط شرکت Rustavi Azot تولید شده است، که در شهر روستاوی گرجستان در (۲۰ کیلومتری جنوب شرقی تفلیس) قرار دارد و (به ادعای خودش) بزرگترین مجتمع صنایع شیمیایی منطقه قفقاز جنوبی است: این شرکت دو روز بعد از انفجار بیروت بیانیه ای منتشر کرد که در آن ـ اگرچه تولید این محموله را تکذیب نکرد ـ ادعا کرد که چون مالکیت این شرکت سه سال پیش تعویض شده و محموله مربوط به سال ۲۰۱۳ است قادر به تایید تولید آن نیست. ضمنا این بیانیه به نکته جالبی اشاره می‌کند: اینکه آمونیوم نیترات ظرف ۶ ماه خواص مفیدش را از دست می‌دهد و نگهداری آن به مدت ۷ سال یک تخلف فاحش از مقررات ایمنی محسوب می‌شود.

ولی ظاهرا ما بهتر از مدیریت این شرکت می‌توانیم محموله هایش را رهگیری کنیم! بارنامه زیر ثابت می‌کند که دقیقا همان محموله ای که در اسناد گمرک بیروت ذکر شده توسط این شرکت در روستاوی گرجستان تولید شده است:

این سند حاوی انواع اطلاعات مفید دیگر هم هست:

• بندر مبدا باتومی گرجستان در کناره دریای سیاه بوده است.
• بندر مقصد بیرا در موزامبیک بوده است.
• گیرنده نهایی یک کارخانه تولید مواد منفجره ( Fábrica de Explosivos de Moçambique ) در شهر ماتولا در موزامبیک بوده است.
• کشتی حامل Rhosus بوده است، همان کشتی که در سال ۲۰۱۳ در بندر بیروت توقیف شد.
• محموله کشتی ۲۷۵۰ تن ـ دربسته های هزار کیلویی ـ از آمونیوم نیترات با خلوص بالا بوده است.

درتصویر زیر بارگیری این بسته ها توسط شرکت Rustavi Azot مشاهده می‌شود:

چنانکه بعدا خواهیم دید اینها دقیقا همان بسته هایی هستند که تصاویرشان در انبار محل انفجار بدست آمده است. نکته مهم اینکه این نوع صنعتی (نه کشاورزی) این محصول با خلوص بالا (حداقل ٪۹۸٬۵ ) است، که با توجه به اینکه گیرنده قرار بوده یک کارخانه باشد که از این محصول ANFO (یک ماده منفجره) تولید می‌کند جور در می آید.

این محموله مطابق بارنامه فوق الذکر در سپتامبر ۲۰۱۳ بار کشتی Rhosus شد، که در آن سال تحت پرچم مولداوی و در مالکیت یک فرد روس (ساکن قبرس) بود. همچنین برای تشخیص این کشتی از روی تصاویر مفید است بدانیم که ۸۷ متر طول و ۱۲ متر عرض داشت و ظاهرش اینگونه بود:

در نوامبر۲۰۱۳ این کشتی ـ ظاهرا به علت نقص فنی ـ در بندر بیروت پهلو گرفت، اگر چه خدمه روایت کرده اند که انگیزه اصلی این بوده که (برای صرفه جویی با عنایت به عوارض کانال سوئز) ماشین آلاتی هم بارکشتی شوند، ولی عرشه کشتی برای این منظور نامناسب تشخیص داده می‌شود. از طرف دیگر مقامات بندرـ ظاهرا به خاطر معایب فنی ـ از خروج کشتی جلوگیری می‌کنند، هر چند روایت می‌شود که انگیزه اصلی این بوده که هیچ‌کس حاضر نبوده عوارض بندر را بپردازد: مالک کشتی به تماس‌ها جواب نمی‌دهد و بعدا ادعا می‌کند که ورشکست شده است و کشتی را هم رها می‌کند؛ همچنین مالک محموله (شرکت موزامیکی) اعلام می‌کند که محموله برایش ارزش پیگیری مشکل کشتی را ندارد. این عجیب به نظر می‌آید، چون کاپیتان کشتی ادعا می‌کند که سفارش دهنده محموله صرفا برای حمل آن یک میلیون دلار به صاحب کشتی پرداخته است. مقامات بندر هم کشتی و محموله و خدمه را در توقیف روی آب نگاه می‌دارند (یک مقاله «اخبار دریانوردی» از جولای ۲۰۱۴: کشتی روسوس در بیروت – گروگان‌گیری خدمه روی یک بمب شناور)، ولی از آنجا که در کشتی شرایط غیر قابل تحمل می‌شوند سرانجام با تلاش وکلای لبنانی یک «قاضی امور عاجل» حکم می‌دهد که خدمه باید آزاد شوند، ولی کشتی به دلیل بدهی صد هزار دلاری (مخارج بندر و مطالبات خدمه) در توقیف می‌ماند و محموله در نیمه دوم سال ۲۰۱۴ با توجه به وضعیت نامساعد کشتی به انبار شماره ۱۲ بندر منتقل می‌شود. خود کشتی که نشتی کوچکی داشته ظاهرا به دلیل عدم حضور خدمه در فوریه ۲۰۱۸ غرق می‌شود.

اینکه چرا این محموله خطرزا حدود ۶ سال در انبار مانده است را هنوز باید مقامات لبنان توضیح دهند، ولی آنچه معلوم است اینکه چندین مکاتبه صورت پذیرفته که در آنها نسبت به خطر بالقوه آن هشدار داده شده و از قوه قضاییه مجوز حراج یا صادرات درخواست می شود ، اما بدون نتیجه:

مدارک نشان می‌دهند که گمرک لبنان حداقل ۶ بار در مورد خطر بالقوه نیترات آمونیوم انبار شده در بندر (که در سال ۲۰۱۳ از کشتی Rhosus ضبط شده بود) هشدار داده و از قوه قضاییه درخواست مجوز حراج یا صادرات … ادامه خواندن مدارک هشدارهای متعدد گمرک لبنان در مورد انبار نیترات آمونیوم منفجر شده

در هر حال ما می‌دانیم که (حداقل بخشی از) این محموله کماکان در آن انبار موجود بوده، چون تصاویر آن در شبکه های اجتماعی منتشر شده اند:

در این باره که این بسته ها متعلق به همان محموله هستند نمی‌توان هیچ شک موجهی داشت، چون نام تولید کننده روی آنها درج شده و همه مشخصات آنها دقیقا با بسته های آن محموله همخوانی دارند:

می ماند این سوال که آیا این تصاویر واقعا در انبار محل انفجار برداشته شده اند، ولی در این مورد هم می‌توان نسبتا به سادگی بوسیله مقایسه تصاویر روز سانحه با تصاویر قبلی اطمینان حاصل کرد (منبع Bellingcat):

سرانجام این سوال مطرح می‌شود که آیا محموله ذخیره شده در این انبار می‌تواند انفجار عظیم (ثانویه) را ایجاد کرده باشد؟ جواب آری است: ۲۷۵۰ تن آمونیوم نیترات (و حتی بخشی از آن) می‌توانند (البته در صورتی که شرایط انفجار فراهم شود) انرژی متناسب با تخریب ایجاد شده را آزاد کنند

برای برآورد انرژی این انفجار و خواص انفجاری آمونیوم نیترات پست زیر را در ابن لینک بخوانید: https://www.mashrooteh.com/%d8%a7%d9%86%d9%81%d8%ac%d8%a7%d8%b1-%d8%a8%db%8c%d8%b1%d9%88%d8%aa-%d8%aa%d8%ae%d9%85%db%8c%d9%86-%d9%82%d8%af%d8%b1%d8%aa-%d8%a7%d9%86%d9%81%d8%ac%d8%a7%d8%b1

منبع: سایت “مشروطه”، ۷ اوت ۲۰۲۰