حسن روحانی در اظهاراتی که در شرایط تحریم و سقوط درآمدهای دولت برای بسیاری ممکن است شگفت‌انگیز باشد، اعلام کرده است: «برق ۳۰ میلیون جمعیت کم‌مصرف ایران از دو ماه آینده مجانی است و هزینه‌ای بابت آن پرداخت نمی‌کنند».
در نگاه اول شاید این موضوع عجیب به نظر برسد، اما اگر واقعا دولت بتواند مصرف داخلی برق را با توسل به تشویق مردم به مصرف کم برق حتی به صورت جزئی کاهش دهد، میلیاردها دلار درآمد صادرات برق خواهد داشت.
بر اساس آمارهای وزارت نیرو، کل مصرف برق کشور در سال گذشته خورشیدی ۲۷۱ تراوات ساعت بوده و بر اساس آمارهای لایحه بودجه سال جاری و گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، درآمد دولت از این میزان فروش برق به مردم ۲۲.۵ تریلیون تومان بود.
امسال دولت روحانی در نظر دارد ۲۴ تریلیون تومان درآمد از محل فروش برق به مردم داشته باشد که با احتساب نرخ آزاد دلار در روزهای جاری، به یک میلیارد دلار نیز نمی‌رسد. اما نکته جالب این که ایران پارسال ۸ تراوات برق صادرات کرده بود و ارزش این میزان برق صادراتی به افغانستان و عراق حدود ۸۰۰ میلیون دلار است. به عبارتی ساده، در حالی که میزان مصرف داخلی برق ایران ۳۴ برابر صادرات است، اما درآمدهای دولت از فروش داخلی و خارجی برق چندان تفاوتی نمی‌کند.
مقام‌های دولتی رژیم تاکنون بصورت جسته و گریخته به این موضوع اشاره کرده‌اند، اما اگر میزان مصرف داخلی برق ایران با تشویق مردم به رفتن در ردیف کم‌مصرف‌ها تنها ۱۰ درصد کاهش یابد، درآمدهای صادرات برق ایران ۳.۳ برابر خواهد شد و به ۳ میلیارد دلار خواهد رسید که سه برابر درآمدهای کنونی دولت از کل فروش برق به مردم است.
بر اساس ارزیابی آژانس بین‌المللی انرژی، اگر ایران پارسال به جای فروش برق به مردم، همان برق را در بازارهای منطقه‌ای صادر می‌کرد، ۵۲ میلیارد دلار درآمد بیشتری به دست می آورد. این نهاد بین‌المللی می گوید ایران پارسال کلا ۸۶ میلیارد دلار یارانه پنهان داشته که ۵۲ میلیارد دلار آن یارانه برق، ۱۸ میلیارد دلار یارانه پنهان محصولات نفتی و بیش از ۱۶ میلیارد دلار نیز یارانه پنهان گاز بوده است. یارانه پنهان یعنی اختلاف درآمد دولت از فروش داخلی و خارجی کالاها و حامل‌های انرژی.
مورد مشابه محصولات نفتی
در مورد محصولات نفتی، ایران پارسال قیمت بنزین را تا حد چشم‌گیری افزایش داد، موضوعی که به اعتراضات گسترده مردمی و سرکوب خونین اعتراضات آبان منجر شد.
اما بر اساس برآورد شرکت مشاوره انرژی “فکتز گلوبال انرژی” ایران در سه ماهه اول سال جاری میلادی (تقریبا زمستان پارسال) روزانه ۸۴ هزار بشکه بنزین مازاد تولید کرده و این رقم در سه ماهه دوم سال جاری میلادی (بهار امسال) به ۱۷۲ هزار بشکه رسیده است.
در تابستان امسال نیز انتظار می‌رود بنزین مازاد ایران روزانه ۱۳۸ هزار بشکه باشد.
خبرگزاری رویترز نیز ماه ژوئن از قول چندین منبع گزارش داده بود ایران ماهانه پنج نفتکش نه چندان بزرگ را برای صادرات بنزین به آفریقا و کشورهای آسیایی راهی اقیانوس‌ها می‌کند. میزان صادرات ماهانه بنزین ایران به بازارهای دور حدود ۱.۵ میلیون بشکه و به کشورهای همسایه ۳ میلیون بشکه است. ایران تا نیمه اول پارسال صادرات بنزین نداشت، اما از زمستان پارسال تاکنون صدها میلیون دلار از صادرات بنزین پول به دست آورده است.
این آمار مورد تایید گزارش‌های رسمی نیز هست. بر اساس آمارهای رسمی گمرک، ایران در بهار سال جاری تقریبا ۶۹۰ میلیون دلار بنزین صادر کرده است.
معضل واردات برق ایران
یکی دیگر از معضلات برق برای دولت ایران، واردات برق گران و ارائه ارزان آن به مردم است. پارسال ایران ۱.۳ تراوات برق از ترکمنستان و ارمنستان وارد کرده است.
نکته مهم اینکه آمارهای سال جاری حاکی از افزایش چشم‌گیر واردات برق ایران است. ایران سالانه نیاز به افزایش ۵ درصدی تولید برق دارد تا پاسخگوی افزایش مصرف برق کشور باشد، اما طی سال‌های گذشته همواره کمتر از نصف این میزان افزایش تولید برق داشته و به همین خاطر هم صادرات برقش بصورت متوالی افت کرده و در سال جاری مجبور به افزایش چشم‌گیر واردات برق شده است.
آمارهای چهار ماهه وزارت نیرو نشان می‌دهد که واردات برق کشور با افزایشی ۵۸ درصدی نسبت به چهار ماه ابتدایی پارسال به نزدیک ۹۰۰ گیگاوات ساعت اوج گرفته است.
بخش اعظمی از واردات در تابستان انجام شده که ایران با کمبود برق مواجه بود.
تولید برق آبی ایران در سال گذشته به خاطر بارندگی‌های گسترده در کشور و پر شدن سدها تقریبا دو برابر شد و به همین خاطر واردات برقش نیز نصف شد. اما در چهار ماه ابتدایی سال به خاطر کاهش بارندگی‌ها، دوباره تولید برق آبی کشور بیش از ۳۸ درصد کاهش یافته و وارداتش اوج گرفته است.
در چنین شرایطی و در حالی که به خاطر تحریم‌ها، دولت امیدی به افزایش چشم‌گیر تولید برق ندارد، تنها سه راه باقی می‌ماند: افزایش قیمت برق یا تن دادن به خاموشی‌ها در تابستان که شاید منجر به اعتراضات گسترده دیگری در کشور شود، و گزینه سوم تشویق مردم به کاهش مصرف برق و به تبع آن دست یافتن به میلیاردها دلار درآمد صادرات برق است.
مصطفی رجبی مشهدی، سخنگوی صنعت برق، اخیرا اعلام کرده که از ۳۰ میلیون مشترک برقی خانگی، ۸.۵ میلیون مشترک در گروه کم‌مصرف‌ها و ۴.۵ میلیون نیز پرمصرف هستند و بقیه مصرف برق متعادلی دارند. بنابر این بیش از نصف مشترکین برق ایرانی مصرف متعادل برق دارند و حتی با ورود بخش کوچکی از آنها به ردیف کم‌مصرف‌ها، برق مازاد ایران بصورت چشم‌گیری افزایش خواهد داشت.
عراق سهمی ۸۰ درصدی در کل صادرات برق ایران دارد و تقاضای برق این کشور ۲۵ درصد بیشتر از مجموع تولید داخلی و واردات است. بنابر این، دولت ایران می‌تواند امیدوار باشد که حداقل تا زمانی که پروژه‌های برق عراق تکمیل نشوند، برای چند سال بتواند صادرات برق به عراق را چندین برابر کند.
منبع: سایت صدای آلمان (دویچه وله) به زبان فارسی، ۴ سپتامبر ۲۰۲۰