۲۰ مهر ۱۲۸۹؛ ۱۱۰ سال پیش در چنین روزی غلامحسین مصاحب در تهران زاده شد. این ریاضیدان معتقد بود، “در تئوری اعداد کهنه‌ترین مسائل مانند آثار هنری اصیل گذشته، اغلب امروزی و تازه است”.
مادر غلامحسین مصاحب شعر میسرود و پدرش پزشک بود.
در دبیرستان افزون بر شیفتگی به ریاضیات، زبان‌های عربی، فرانسه و انگلیسی را به نیکی فرا گرفت و بعدها با زبان‌های روسی و آلمانی هم آشنا شد.
۱۶ ساله بود که گواهینامه‌ای برابر دیپلم امروزی گرفت، شاگرد نمونه سراسر ایران شناخته شد و در دارالمعلمین عالی در رشته ریاضیات نام نویسی کرد.
سه سال پس از آن فارغ‌التحصیل شد، مجله “ریاضیات مقدماتی و عالی” را به راه انداخت و افزون بر تدوین چند کتاب آموزشی ریاضی و فیزیک برای دبیرستان‌ها به تدریس پرداخت
۲۷ ساله بود که به پاریس رفت و چهار سال پس از آن با دانشنامه کارشناسی ارشد در رشته ریاضی به ایران بازگشت و مدرس دانشسرا شد.
۳۳ ساله بود که گرداندن روزنامه انتقادی ـ سیاسی “برق” را به مدت دو بر عهده داشت. سپس برای تکمیل تحصیلات به دانشگاه بنام کمبریج در انگلیس رفت و از جمله زیر نظر برتراند راسل ریاضیدان و فیلسوف نامدار، آموخت و کار کرد.
۳۸ ساله بود که با دانشنامه دکتری به ایران بازگشت و دو سال پس از آن پایان‌نامه‌اش در جلد ششم مجله “انجمن فلسفه کمبریج” به چاپ رسید، چون در آن پایان‌نامه به حل مسأله‌ای پرداخت که حدود ۲۰ سال حل نشده بود.
۴۱ ساله بود که در دوره حکومت ملی مصدق مدیرکل و معاون فنی وزارت فرهنگ شد، ولی با کارها و مقام‌های سیاسی و اداری نمی‌ساخت. می گفت: «اگر مدیرکل نشده بودم، شاید برای خودم کاره ای بودم».
۵۱ ساله بود که دانشیار ریاضی دانش سرای عالی شد و دو سال پس از آن به مقام استادی رسید و روش نوشتاری علمی “ایرانیک” را به جای “ایتالیک” پیشنهاد داد.
از ماندگارترین آثار بی‌مانند او به جز “دائرة المعارف فارسی”، که تنها جلد نخست آن زیر نظر او بود، کتاب‌های مرجع ریاضی مانند “آنالیز ریاضی” است.
۶۲ ساله بود که “تئوری مقدماتی اعداد” را منتشر کرد که نخستین دانشنامه ریاضی نوین به فارسی است و بسیاری از مقاله‌های آن ارزش ترجمه به زبان های اروپایی دارند.
او در این کتاب زندگینامه ریاضیدانان خاورزمین و کارها و کشف های آنها را نیز آورده است: «کسی که در سرگذشت بزرگان تأمل کند، درمی‌یابد به حکم اینکه درس می خواند از کسی طلبی ندارد و حقی هم بر دیگران ندارد. نبودن تشویق و بهانه‌هایی از این دست تنها دست‌اویزی برای توجیه تساهل در راه کسب علم است. در عین تنگدستی می‌توان مشتاقانه در طلب علم کوشید و صرف رفاه مادی کسی را عالم نمی سازد».
غلامحسین مصاحب در ۶۹ سالگی در زادگاهش درگذشت.
منبع: برگرفته ای سایت صدای آلمان (دویچه وله) به زبان فارسی، ۱۱ اکتبر ۲۰۲۰