زلزله سه سال پیش استان کرمانشاه نزدیک به ۶۰۰ کشته بر جای گذاشت و پس لرزه‌های اجتماعی آن دست‌کم ۲۰۰ مورد خودکشی فقط در ماه‌های نخست پس از این رخ‌داد داشتند.
براساس آمار رسمی، براثر زلزله سال ۱۳۹۶، ۱۰۴ هزار و ۳۵۶ واحد مسکونی در کل استان تخریب و یا دچار خسارت شدند. با این که «حسن روحانی»، رییس جمهور حکومت اسفند همان سال به مردم قول بازسازی همه خانه‌های زلزله زده‌ها تا حداکثر تابستان سال بعد، یعنی سال ۱۳۹۷ را داد ولی هنوز بعد از سه سال، بسیاری از مردم کرمانشاه به عملی نشدن این وعده دولت اعتراض دارند.
مستأجرانی که از خود خانه‌ای برای بازسازی نداشتند، امروز عمده‌ترین جمعیت بی‌خانمان در استان کرمانشاه بعد از زلزله را تشکیل می‌دهند. آمار رسمی از سه‌هزار و۵۰۰ خانوار مستأجر در زمان زلزله در استان کرمانشاه حکایت دارد که این میزان بر اساس آمارهای غیر رسمی، تا مرز پنج هزار خانوار هم می‌رسد.
دولت در نهایت سال گذشته صورت مسأله کانکس‌نشینی مستأجران بی‌خانمان کرمانشاه را با جمع‌آوری کانکس‌ها از سطح شهرها، هم‌زمان با عبور کاروان پیاده‌روی «اربعین حسینی» از این شهرهای مرزی پاک کرد.
این جمعیت که با وعده دریافت زمین و وام تا آن روزها زندگی در چادر و کانکس را تحمل کرده بودند، بعد از آن یا به روستاها پناه بردند یا به چادرنشینی در حاشیه شهرها ادامه دادند و یا به زندگی در کنار خویشاوندان خود در یک خانه راضی شدند. در همه این سه سال، بیماری‌های مختلف عفونی و سرمازدگی هم به شمار قربانیان زلزله اضافه کرد.
یک فعال مدنی ساکن شهرستان سرپل ذهاب، در نقطه صفر مرزی با عراق که کانکس زلزله زده‌های آن هم‌زمان با پیاده‌روی اربعین حسینی سال گذشته مورد هجوم مأموران شهرداری قرار گرفت، می‌گوید:«بحران مستأجران بی‌خانمان شده در استان کرمانشاه و از جمله شهرستان سرپل ذهاب، از بحران‌هایی است که زیر پوست شهر پنهان شده‌اند. این جا صحبت از بازسازی منازل ویران شده نیست. شهروندانی که به امید دریافت زمین از استانداری حتی تا همین امروز در منازل خویشاوندان، آلونک‌ها و حتی کانکس‌ها مانده‌اند، هنوز سرپناهی برای خود ندارند. دولت واحدهای اجاره‌ای زلزله زده را به دو نوع کلی تخریبی و تعمیری تقسیم کرد. تخریبی‌ها آن‌هایی بودند که کاملا در زلزله از بین رفته بودند و تعمیری‌ها واحدهای قابل بازسازی به شمار می‌رفتند. استانداری کرمانشاه به هر مستأجر واحدهای تخریبی فاقد زمین ۱۵ میلیون تومان وام بلاعوض به عنوان وام ودیعه مسکن داد که با این مقدار کمک، در شهر ما که قیمت مسکن بسیار بالا است، حتی امکان تهیه یک آلونک هم نبود. اعطای وام ۴۰میلیون تومانی ودیعه مسکن به مستأجران صاحب زمین برای ساخت وعده داده شد که با این مقدار وام هم در این شهرستان امکان ساخت منزل نبود.»
مشکل کمبود مسکن در شهرستان زلزله‌زده سرپل ذهاب با بیشترین سطح تخریب، یکی دیگر از موانع اجاره دوباره مسکن از سوی شهروندان زلزله زده مستأجر بود: «حدود ۶۰ درصد از شهر سرپل ذهاب بر اثر زلزله تخریب شد و ۴۰درصد خانه‌های باقی‌مانده از این میزان می‌بایست بین جمعیت بزرگ اجاره‌نشین در این شهرستان تقسیم می‌شد. در این وضعیت، انتقاد مهم فعالان مدنی سرپل ذهاب، دادن پول نقد به مستأجران به جای سرپناه دایمی بود.»
برای درک عمق بحران بی‌خانمانی مستأجران زلزله‌زده درشهرستان سرپل ذهاب کافی است بدانیم ۵۰درصد جمعیت ۹۰هزار نفری این شهرستان در زمان زمین لرزه، اجاره‌نشین بودند. کمتر از یک سال بعد از زلزله کرمانشاه، تورم سرسام‌آور، اقتصاد کشور را گرفتار خود کرد و همین مشکل، به دست آوردن سرپناه جدید برای زلزله‌زدگان، چه مالک منزل و چه مستأجر را به یک آرزو تبدیل کرد. همین معضل در کنار بی‌کاری ناشی از تخریب گسترده واحدهای شغلی بعد از زلزله، یکی دیگر از عوامل مهم ادامه سکونت بخش زیادی از زلزله‌زده‌های استان کرمانشاه در آلونک، چادر و کانکس تا امروز است: «دولت به صاحبان خانه‌های ویران شده از زلزله وعده پرداخت وام حدود ۵۰ میلیون تومانی داد. پرداخت این وام با کاغذبازی‌های بسیار همراه بود و متقاضیان می‌توانستند بعد از ماه‌ها کاغذبازی، وام را دریافت کنند. پرداخت وام هم تازه به صورت یک‌جا انجام نمی‌شد. روش پرداخت به این صورت بود که مثلاً اول ۱۰میلیون تومان برای عملیات پی‌ریزی واحدهای مسکونی در اختیار متقاضیان قرار گرفت و بعد از پی‌ریزی، باز بخش دیگری از آن ۵۰میلیون تومان برای مرحله بعد به آن‌ها پرداخت شد. در همان زمان، بسیاری از خانوارها مثلاً تا ساخت اسکلت ساختمان منزل خود پیش رفتند اما چون توان تأمین باقی هزینه‌ها را نداشتند، در همان خانه‌های نیمه ساخت زندگی می‌کردند.»
مرگ زیر آوار زلزله و بی‌خانمانی بازماندگان تا مدت‌ها پس از آن، همه تراژدی زمین لرزه سه سال پیش کرمانشاه نیست؛ مرگ در اثر سرمازدگی و بیماری‌های عفونی چادرنشینان و کانکس‌نشینان خود تراژدی دیگری است که تا سال‌ها از ذهن شهروندان این استان خارج نمی‌شود. چندین کودکان دو ماهه تا چهار ساله تنها قربانیان سرما و عفونت در طی این سه سال نبودند.
در کنار این‌ها، موج خودکشی شهروندان در شهرهای مختلف به خاطر ناامیدی از بازسازی زندگی پس از این سانحه نیز از دیگر خاطرات تلخ مردم این منطقه است که از ۲۱ آبان سال ۱۳۹۶ تا همین امروز در جریان است. مشکل بازسازی مسکن، تأمین دوباره وسایل کامل خانه در کنار بی‌کاری بخش بزرگی از جمعیت زلزله‌زده، همه از عوامل خودکشی این شهروندان بودند.
یک فعال مدنی استان کرمانشاه که با«ایران‌وایر» گفتگو کرده است، در مورد برخی از این خودکشی‌ها می‌گوید: «میزان خودکشی‌ها فقط در شهرستان سرپل ذهاب بسیار بالا بود. یکی از مسوولان استانی از ۱۰۰ مورد اقدام به خودکشی در این شهرستان در همان چند ماه اول بعد از زلزله خبر داد. یکی از این موارد، خودکشی دختری ۱۸ ساله به نام “نوشین” به وسیله اسلحه و دیگری دخترخاله هم سن و سال او بود که با خوردن قرص برنج در یکی از روستاهای “ثلاث باباجانی” اتفاق افتاد. خودکشی این دو دختر از سوی فرماندار ثلاث باباجانی ابتدا تکذیب و بعد با انتشار ویدیوی خاک‌سپاری آن‌ها، پرده از فاجعه‌ای بزرگ‌تر برداشته شد. این دو دختر در ثلاث باباجانی قرار بود به همراه شش دختر دیگر از نزدیکان خود اقدام به خودکشی کنند که پدر و مادر آن‌ها از این اقدام جلوگیری می‌کنند. هم‌زمان، یک خواهر و برادر ۱۲ساله، یکی با خوردن سم و یکی هم با خوردن مقدار زیادی قرص، خودشان را می‌کشند. خانواده‌های همه جوانان خودکشی کرده در کانکس زندگی می‌کردند. باز می‌توان به خودکشی معلمی در استان کرمانشاه اشاره کرد که به گفته خانواده‌اش، در چند روز پیش از مرگ، به شدت از خودکشی تعداد زیادی از دانش‌آموزان خود رنج می‌کشید. “شاه مار بوچانی”، پیرمرد ۸۰ ساله یکی از آخرین جملاتی که پیش از خودکشی به فرزندان خود گفته بود، این بود که من تحمل شروع کردن از صفر را ندارم.»
برگرفته ای از سایت ایران وایر، ۱۲ نوامبر ۲۰۲۰