سخنان علی خامنه‌ای در روز جمعه گذشته، ١٩ دی ماه/ ٨ ژانویه، در ممنوع اعلام کردن ورود واکسن‌های ساخت صنایع داروسازی آمریکا و انگلستان و ابراز بدبینی او نسبت به واکسن‌های فرانسوی نخست حیرت فراوان برانگیخت و سپس ناگزیر دلیل تراشی برای توجیه آن ضرورت یافت. اگر برخی بروشنی اعلام کردند که سخنان رهبر جمهوری اسلامی ایران «فصل الخطاب» است و دیگر نباید در جستجوی دلیل و توجیهی برای آن بود، برخی دیگر نیز دست بکار تولید و توضیح «دلیل» و ارائۀ سند برای آن شدند. وزیر بهداشت روز یکشنبه کوشش کرد در این زمینه به ارائۀ «دلایل عقلی و علمی» بپردازد، برخی خبرگزاری‌ها به این منظور به سراغ پژوهشگران رفتند و نمایندگان مجلس نیز بیانیه‌ای در این باره منتشر کردند. در همین حال، سازمان نظام پزشکی خواستار تهیۀ واکسن بر اساس نگرشی «صرفاً علمی» در «کوتاه‌ترین زمان ممکن» شد.
سعید نمکی، وزیر بهداشت جمهوری اسلامی ایران، روز یکشنبه در جلسۀ ستاد استانی مبارزه با کرونا در مازندران به تصمیم آیت‌الله خامنه‌ای در ممنوع اعلام کردن خرید واکسن آمریکائی و انگلیسی اشاره کرد و گفت «من علت این امر را عرض می‌کنم». او پس از شرح سختی‌هائی که ایران برای «جابجائی پول و خرید دارو» متحمل شده و «خون دلی» که برای مشارکت در خرید واکسن از طریق نظام کوواکس زیر نظر سازمان بهداشت جهانی خورده، گفت «کدام عقل سلیمی باور می‌کند که کسی که برای بیمار ما از پول خود ما اجازۀ حمل و نقل دارو نداده است، حالا برای افراد سالم ما واکسن هدیه کند؟ این امر با عقل جور در نمی‌آید». دلیل عقلی ممنوع شدن خرید واکسن آمریکائی و انگلیسی از نظر وزیر بهداری اینست. سعید نمکی روشن نکرد که از چه رو در اظهارات خود از «هدیه» کردن واکسن سخن گفته است، زیرا گفتگو تا کنون در بارۀ خرید و دشواری در «جابجائی پول» بود.
اگر وزیر بهداشت در این زمینه به آن ١٥٠ هزار دوز واکسنی که انجمنهای خیریۀ آمریکائی قرار بود در اختیار هلال احمر قرار دهند اشاره دارد، بخوبی می‌داند که این هدیه ارتباطی با «دولت» آمریکا ندارد و ابتکار شماری از پزشکان ایرانی تبار و انجمنهای بشردوستانۀ آمریکائی بوده است که البته پس از اظهارات آیت‌الله خامنه‌ای، بگفتۀ سخنگوی جمعیت هلال احمر ایران، «منتفی شد».
اما سعید نمکی برای توجیه این ممنوعیت «دلیلی علمی» نیز یافته است. او در سخنان امروز خود با اشاره به «روش تازۀ تولید واکسن بر پایۀ فعال کردن دستگاه ایمنی تطبیقی بدن موسوم به «ام.آر.ان.ای» گفت هر چند گفته شده که «در ساخت واکسن می‌تواند موثر باشد، اما فاز چهارم کارآزمائی بالینی [آن] شروع نشده است. […] ممکن است عوارضی از جمله ایجاد بیماری‌های خودایمنی داشته باشد. ممکن است ام.آر.ان.ای با دستکاری سیستم ایمنی آن را به هم بریزد وبسیاری از افراد در خود آمریکا و اروپا این واکسن را نمی‌زنند» و بنابراین «حالا که به رهبری که مانند پدر یک خانواده هستند گفته‌‌اند “این شیوه معالجه برای فرزندانت ممکن است عارضه ایجاد کند”، حق دارند که مسئولین کشور را از چیزی که در رابطه با آن تشکیک ایجاد شده است منع کنند».
وزیر بهداشت در سخنان امروز خود تاکید کرد که «ساخت واکسن در جهان به هرصورت پروسه‌‌هایی می‌‌طلبد» و هر تصریح کرد فاز چهارم کارآزمائی واکسن‌های موجود آغاز نشده است، اما نگفت که در آن «پروسه‌ها» فاز چهارم که از آن به عنوان «فارماکوویژیلانس» یاد میشود در واقع مرحلۀ بی انتهای جمع آوری اطلاعات پس از آغاز استفاده از واکسن است. عرضه و استفاده از واکسن‌ها و نیز داروها هرگز پس از کارآزمائی فاز چهارم صورت نمی‌گیرد، بلکه استفاده از آنها گشایندۀ این فاز است.
سعید نمکی که اینک در استفاده از واکسن‌های آمریکائی و انگلیسی «ایراد علمی» یافته است، در گذشته بارها گفته بود که دولت اقدامات لازم را برای وارد کردن واکسن «از مسیرهای مطمئن و مختلف تایید شده جهانی» انجام داده و دستورات لازم را برای پیگیری در این زمینه به مدیران مربوطه داده است [٢٤ آذر]. او در روز ٣ دی ماه جاری گفت «علی‌رغم همه فشارهایی که از سوی جهان به ما وارد میشود و مضیقه‌‌هایی که ایجاد کردهاند، از بهترین و مطمئن‌‌ترین منابع تولید واکسن دنیا، واکسن می‌‌خریم». وزیر بهداشت بدون تردید می‌داند که تنها واکسن‌های «تائید شده» از سوی سازمان بهداشت جهانی و نیز نهادهای مستقل اروپائی در حال حاضر همان سه واکسن ساخت آمریکا و انگلیس است. سعید نمکی که در روز چهارشنبۀ ٣ دی ماه از مردم خواسته بود در زمینه واکسن «فقط حرف‌های او را دنبال» کنند، اطمینان داد که «۱۶ میلیون و۸۰۰ هزار دوز واکسن کرونا جزو سهمیه ایران از سازوکار کوواکس است و این سهمیه از بین نرفته است». کلیۀ این واکسن‌ها ساخت یکی از سه شرکت آمریکائی یا انگلیسی فایزرـ بیونتک، مدرنا و استرازنکا است. اتحادیۀ کوواکس در چهارچوب برنامۀ «تحقیق و توسعه» خود با یازده طرح در دست پژوهش در این زمینه همکاری می‌کند که هیچیک هنوز مراحل آزمایش بالینی را پشت سر نگذاشته و به مرحلۀ تولید نرسیده است. واکسن «سوبِرانا ٠٢» که کوبا تدارک آن را در دست دارد و آزمایشات مرحلۀ سوم آن بر روی ١٥٠٠٠٠ نفر در ایران صورت خواهد گرفت، در زمرۀ طرح‌های برخوردار از همکاری و حمایت کوواکس نیست.
بیانیۀ نمایندگان مجلس شورای اسلامی
همزمان با اظهارات وزیر بهداشت ٢٠٠ تن از نمایندگان مجلس شورای اسلامی نیز با انتشار بیانیه‌ای از دولت خواستند «به جهت عدم تهدید سلامت هموطنان هرگونه واردات واکسن‌های تولیدی شرکت‌های آمریکایی، انگلیسی و فرانسوی را ممنوع» نماید.
این بیانیه که در جلسۀ علنی امروز مجلس توسط علی کریمی فیروزجائی عضو هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی قرائت شد به ما می آموزد که «آنچه بیش از همه در هفته‌های اخیر چشم جهانیان را به خود خیره کرده است، موفقیت جوانان دانشمند ایرانی در ستاد اجرایی فرمان حضرت امام (ره) در حوزه ساخت و تولید نخستین واکسن ایرانی کرونا»ست و از آنجا که «تنها تعداد معدودی از ابرقدرت‌های دنیا مدعی دستیابی به این واکسن هستند» از نظر نمایندگان «کسب این توفیق الهی […] مایه عزت و افتخار برای کشور شد و جایی برای انکار آن باقی نمانده است».
«علمی بودن» نگرانی‌ها بر پایۀ «مقاصد پشت پرده»
خبرگزاری امنیتی تسنیم نیز در همین زمینه یادداشت یک پژوهشگر هسته سلامت مرکز رشد دانشگاه امام صادق(ع) را به همین منظور منتشر کرده است. حمید ایزدبخش برای اثبات «علمی بودن نگرانی‌ها در بارۀ عوارض واکسن‌های آمریکائی و انگلیسی» پس از یادآوری برخی شکست‌ها و یا سوء استفاده‌ها در حوزۀ سلامت، می‌نویسد «اولاً کشورهایی مثل آمریکا و انگلیس اگر واکسنی داشته باشند که بتواند درد خودشان را دوا بکند، اصلاً به ما نمی‌دهند و اگر دست خیرخواهی به ما دراز کردهاند، قطعاً مقاصدی در پشت آنها پنهان است. دوم اینکه برخی از واکسن‌هایی که در حال حاضر تولید شده‌اند مثل واکسن فایزر و مدرنا بسیار جدید بوده و شرکت‌ها نیاز دارند به صورت گسترده تست شوند. سوم اینکه این کشورها و شرکت‌های متعلق به آنها در رسیدن به پول و منافعشان، هیچ مانع و اخلاقی را برنمی‌تابند. چهارم اینکه در کشور عده‌ای به صورت سازمان یافته و گسترده دل به نهادهای بین‌المللی داده و منافع علمی، سیاسی و اقتصادی گره خورده‌ای در این میان وجود دارد.»
نامه سازمان نظام پزشکی به رئیس جمهوری برای خرید واکسن کرونا
در همین حال، روسای سه رکن سازمان نظام پزشکی جمهوری اسلامی ایران و رئیس مجمع انجمنهای علمی کشور در نامه‌ای به ریاست جمهوری «تهیه و خرید واکسن» مقابله با کرونا را «نیازی حیاتی و ضروری» خوانده و خواستار «بکارگیری تمام مساعی دولت» برای تهیۀ آن «صرفاً بر اساس نگرشی علمی و بر اساس مصالح ملی و فارغ از مسائل سیاسی» شده‌اند.
بگزارش روابط عمومی سازمان نظام پزشکی، دکتر محمدرضا ظفرقندی، رئیس کل، دکتر مصطفی معین، رئیس شورای عالی و دکتر عباس آقازاده مسرور، رئیس مجمع عمومی سازمان نظام پزشکی و نیز دکتر ایرج فاضل، رئیس مجمع انجمنهای علمی گروه پزشکی ایران، در نامۀ خود به حسن روحانی تاکید کردهاند که «بسیاری از کشورهای منطقه و جهان واکسیناسیون علیه بیماری کووید-١٩ را شروع کرده و حتی بعضی از کشورهای منطقه درصد قابل توجهی از مردم را تحت پوشش واکسن قرار داده‌اند». آنان در نامۀ خود تاکید می‌کنند که در ایران نیز واکسن کرونا باید «صرفاً بر اساس نگرشی علمی» تهیه و «در کوتاه‌ترین زمان ممکن در اختیار مردم و اقشار آسیب‌پذیر و گروه‌های پر خطر و کادر خدوم و فداکار درمان قرار گیرد». آنان یادآوری می‌کنند که «تولید واکسن داخلی» هر چند «بسیار ارزشمند» است، اما «طی مراحل علمی و تولید انبوه [آن] به زودی مسیر نخواهد شد» و حتی «انحصار تهیه واکسن از مسیر سازمان جهانی بهداشت (کانال کوواکس) نیز با توجه به درخواست‌های کشورهای متقاضی متعدد و سهمیه‌بندی انجام شده به هیچ وجه برای واکسیناسیون قابل قبول در زمان مناسب، کفایت نمی‌کند».
مقامات سازمان نظام پزشکی و رئیس مجمع انجمنهای علمی گروه پزشکی ایران از حسن روحانی می‌خواهند «در جهت تأمین حقوق بدیهی مردم و انتظارات بر حق کادر درمان»، تمام مساعی دولت را «برای تهیه واکسن مطمئن و مورد تأیید مراجع علمی از طرق مختلف و با استفاده از همه ظرفیت‌های بخش دولتی و خصوصی و به دور از مسائل سیاسی» بکار اندازد.
برگرفته ای از سایت رادیو بین المللی فرانسه به زبان فارسی، ۱۱ ژانویه ۲۰۲۱