آزاده افتخاری
پایگاه اطلاع‌رسانی رهبر جمهوری اسلامی در آخرین روزهای دولت دونالد ترامپ و در آستانه به قدرت رسیدن جو بایدن، در حال انتشار مصاحبه‌هایی با مقامات کلیدی و نزدیک به علی خامنه‌ای است. تمرکز عمده این گفت‌و‌گو‌ها با چهره‌هایی مانند علی‌اکبر ولایتی، کمال خرازی، محمدباقر قالیباف و سعید جلیلی بر موضوع تحریم، برجام، مذاکره و آمریکا است و شاه بیت همه آنها هم «رفع تحریم». آنچه بیش از هرچیز در این گفت‌و‌گو‌ها که با توجه به انتشار از پایگاه اطلاع‌رسانی خامنه‌ای، در راستای نظر او است، جلب توجه می‌کند؛ چراغ سبز به مذاکره است تا جایی که سخن از راهکار برد-برد برای مذاکره به میان می‌آید.
رهبر جمهوری اسلامی در چهار سال گذشته مذاکره با آمریکا را «سم» و مذاکره با دونالد ترامپ را «سم مضاعف» خواند و «نه جنگ، نه مذاکره» را به عنوان یک سیاست راهبردی بنا نهاد. اما در شش مصاحبه‌ای که پایگاه اطلاع رسانی خامنه ای در شش روز گذشته اقدام به انتشار آنها کرده، نه تنها سخنی از مخالفت با مذاکره به میان نمی‌آید، بلکه در واقع شرایط مذاکره اعلام می‌شود.
نخستین مصاحبه از این مجموعه ۲۲ دی‌ماه با علی‌اکبر ولایتی، یکی از کهنه‌کارترین سیاستمداران در ساختار جمهوری اسلامی انجام شده که سابقه ۱۶ سال کار در راس وزارت امور خارجه و ۲۴ سال حضور در مجمع تشخیص مصلحت نظام را دارد. پایگاه اطلاع‌رسانی خامنه‌ای برای مصاحبه با مشاور او در امور بین‌الملل عنوان «اگر آمریکا می‌خواهد به برجام برگردد، شرطش برداشتن تحریم‌هاست» را انتخاب کرده است.
ولایتی در این مصاحبه که سه روز پس از سخنرانی ۱۹ دی خامنه‌ای و تاکید بر لغو تحریم‌ها به عنوان «سخن پایانی و قطعی جمهوری اسلامی» منتشر شده، اظهارات رهبر جمهوری اسلامی را تکرار می‌کند و می‌گوید: «عجله‌ای نداریم که آمریکا به برجام برگردد، اما اگر می‌خواهد برگردد شرایطی دارد که مهمترین آن لغو تحریم‌ها است.»
ولایتی با سابقه طولانی در دستگاه دیپلماسی و رایزنی با طرف‌های غربی به خوبی می‌داند که لغو تحریم‌ها تنها از مسیر گفت‌و‌گو با کشور اعمال کننده آن یعنی آمریکا میسر است.
مشاور خامنه‌ای در امور بین‌الملل در ادامه چشم‌اندازی از مذاکرات بعدی ترسیم می‌کند. ولایتی به حذف مکانیسم ماشه از مذاکرات بعدی اشاره می‌کند که به گفته او خلاف نظر رهبر جمهوری اسلامی در برجام گنجانده شد. موضوع دیگری که ولایتی از آن سخن می‌گوید، «امضاء برجام از سوی رئیس‌جمهور آمریکا» است که باوجود توصیه خامنه‌ای در برجام لحاظ نشد.
یک روز پس از انعکاس دیدگاه ولایتی، پایگاه اطلاع رسانی خامنه‌ای مصاحبه‌ای با محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی را تحت عنوان «بدون رفع تحریم فلسفه اصلی برجام تحقق پیدا نکرد» منتشر کرد. قالیباف هم می‌گوید: «آمریکا باید موانعی که ایجاد کرده را برطرف کند. لغو تحریم‌ها یعنی ایران بتواند به صورت عادی فعالیت کند، نفت بفروشد، صادرات و واردات انجام دهد، سیستم بانکی فعالیت کندن و دارایی‌های بلوکه شده آزاد شود.» او مصوبه اخیر مجلس در کاهش تعهدات در برجام را نیز «تولید قدرت» در حوزه دیپلماسی عنوان کرد که معنای آن اهرم و ابزاری برای چانه‌زنی با آمریکا است.
محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه و علی لاریجانی، مشاور خامنه‌ای و عضو مجمع تشخیص نیز همین مواضع را تکرار کرده‌اند. به گفته ظریف «فقط امضاء کافی نیست و ایران باید اثر لغو تحریم‌ها را حس کند». لاریجانی نیز تاکید کرده که «تدریجی عمل کردن نفعی ندارد و تحریم‌ها باید یکجا برداشته شود.»
در این بین سعید جلیلی، مذاکره کننده سابق هسته‌ای و نماینده کنونی رهبر جمهوری اسلامی در شورای عالی امنیت ملی و از اعضای هیات نظارت بر اجرای برجام به پرسش‌های پایگاه‌های اطلاع رسانی خامنه‌ای با این عنوان پاسخ می‌دهد که «چرا بازگشت آمریکا به برجام بدون رفع تحریم‌ها ضرر دارد؟»
تازه‌ترین مصاحبه منتشر شده از این سلسه گفت‌و‌گو‌ها مربوط به کمال خرازی است که امروز ۲۶ دی‌ماه منتشر شده است. وزیر امور خارجه اسبق در پاسخ به همین پرسش می‌گوید: «بازگشت آمریکا به برجام بدون رفع تحریم‌ها موجب باج‌خواهی است.»
خرازی به عنوان رئیس شورای راهبردی روابط خارجی و یکی دیگر از اعضای هیات نظارت بر اجرای برجام با اشاره به انتخابات آمریکا و روی کار آمدن دولت جدید دمکرات در این کشور می‌گوید: «بین سیاست‌های دمکرا‌ت‌ها و جمهوریخواهان و بین ترامپ و بایدن تفاوت‌هایی وجود دارد.»
این همان منطقی است که پایه سیاست تهران مبنی بر پرهیز از مذاکره با ترامپ و پذیرش هزینه اقتصادی کلان ناشی از آن را شکل داد. توصیه چهره‌هایی مانند جان کری، وزیر امورخارجه دولت باراک اوباما به ایران نیز این بود که تا پس از انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۰ دست به اقدامی نزند.
اکنون صبر جمهوری اسلامی همانگونه که امیدوار بود (به رغم تحمیل فشار کمرشکن اقتصادی بر مردم) به نتیجه رسیده و یکی از نشانه‌هایی اولیه آن به کارگیری نام‌های آشنای دولت باراک اوباما در وزارت امور خارجه جو بایدن است.
اکنون در بحبوحه اقدام به غنی‌سازی ۲۰ درصدی و آغاز فراینده ساخت تجهیزات برای تولید اورانیوم فلزی (ماده‌ای حساس که در ساخت سلاح هسته‌ای کاربرد دارد)، خرازی برای نتیجه برد-برد در مذاکرات آتی ایران و آمریکا راهکار ارایه می‌دهد: «باید بپذیرند که از طریق اصل برابری با ما وارد گفت‌و‌گو شوند». او تاکید می‌کند، «ما اهل مذاکره هستیم و از مذاکره فرار نمی‌کنیم».
بسیاری از ناظران بر این باورند که اقدامات اخیر جمهوری اسلامی از نمایش نقض آشکارتر تعهدات در برجام تا برگزاری رزمایش‌های نظامی، پیامی برای دولت بایدن به منظور تحت فشار قرار دادن او برای لغو تحریم‌ها و بازگشت به مذاکره است. رویکردی که یک بار در دولت اوباما دنبال شد و دستاورد آن برجام بود.
بازتاب اظهارات چهره‌های نزدیک به رهبر جمهوری اسلامی در پایگاه اطلاع‌رسانی او نیز این گمانه‌زنی را تقویت می‌کند. در این دیدگاه‌ها سخنی از «انتقام سخت» به میان نمی‌آید، نشانه‌های تمایل به معامله آشکار است و تصویری از «شرایط مذاکره» ارایه می‌شود که منافع آن به شکل‌گیری دولت «جوان حزب‌اللهی» در فردای انتخابات خرداد ۱۴۰۰ کمک می‌کند.
برگرفته ای از سایت ایندیپندنت به زبان فارسی، ۱۵ ژانویه ۲۰۲۱