عیسی کلانتری رئیس سازمان حفاظت محیط زیست نیمه دی‌ماه با اشاره به آلودگی شدید هوا گفته بود مردم باید میان قطع برق یا استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه‌ها یکی را بپذیرند. حالا هم قطع پی در پی برق و هم مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها و آلودگی شدید هوا، با هم، به مردم ایران تحمیل شده است!
زمستان ۱۳۹۹ با آلودگی شدید هوا در پایتخت و چند کلانشهر ایران آغاز شد. تداوم آلودگی هوا با خلوتی شهرها در برخی ساعات به دلیل محدودیت‌های ناشی از پروتکل‌های کُرونا و همچنین تعطیل و نیمه‌تعطیل بودن بسیاری از مشاغل و مدارس همخوانی ندارد.
بانک جهانی در سال ۲۰۱۸ خسارات ناشی از آلودگی هوا در تهران سالانه دو میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار و روزانه ۷ میلیون دلار برآورد کرده بود. آلودگی هوای این روزها در پایتخت و چند کلانشهر دیگر بی‌سابقه است و کارشناسان هشدار می‌دهند احتمال درگذشت شهروندان مبتلا به کُرونا که در شهرهای بزرگ آلوده مانند تهران زندگی می‌کنند، به دلیل صدمات ناشی از آلودگی هوا افزایش می‌یابد.
در چنین شرایطی سوزاندن مازوت در نیروگاه‌های تولید برق علت اصلی آلودگی هوا و سپس علت مازوت‌سوزی نیز کمبود برق عنوان شد.
پس از مازوت‌سوزی و آلودگی هوا، حالا قطع برق نیز گریبان کلانشهرها را گرفته اما مسئولان مثل همیشه فرافکنی می‌کنند و مشخص نمی‌شود مشکل از کجاست و علت چیست؟
بحران نقدینگی و خروج چند نیروگاه از مدار
هرچند مشخص است یکی از دلایل مهم آلودگی هوا مازوت‌سوزی نیروگاه‌های برق است اما روایت‌های مختلفی نیز درباره علت مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها مطرح می‌شود.
در همین حال مسئولان دولتی طبق معمول انگشت اتهام را در این مورد نیز به سوی مردم نشانه گرفته و مدعی‌اند که مصرف بالای گاز و برق خانگی بحران‌ساز شده است. این در حالیست که مالک شریعتی نیاسر سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی چنین ادعایی را رد کرده و گفته قطع برق و کمبود گاز در کشور با توجه به تعطیلی مراکز آموزشی همچون مدارس و دانشگاه‌ها و شیفتی بودن برخی از مراکز اداری و تجاری منطقی نیست. او همچنین گفته هوا آنقدر سرد نیست که مصرف گاز به حدی افزایش یابد که تأمین گاز نیروگاه‌ها با مشکل روبرو شود!
محمد عسگری سخنگوی شرکت ملی گاز ایران نیز کمبود سوخت‌رسانی به نیروگاه‌ها به دلیل مصرف بالای گاز از سوی مردم را رد کرده و با تأکید بر اینکه سوخت‌رسانی به نیروگاه‌ها نسبت به سال گذشته افزایش یافته تأکید کرده است که «مسئول گازرسانی ما نیز این موضوع را اطلاع‌رسانی کرده که قطعی [قطع] گاز نیروگاه‌های برق، ناشی از مسائل دیگری است و ارتباطی با شرکت گاز ندارد، شرکت ملی گاز ایران یک تعهدی دارد که طبق تعهدش در حال انجام گازرسانی است».
او درباره «مسائل دیگری» توضیح نداده اما در روزهای گذشته علل مختلفی مطرح شده از جمله بحران نقدینگی در نیروگاه‌ها که آنها را به دلیل ناتوانی در تأمین هزینه‌ها و پرداخت دستمزد کارکنان حتا با احتمال توقف روبرو کرده است.
در ایران ۲۲۰ نیروگاه کوچک وجود دارد که طی روزهای گذشته تعدادی از آنها از مدار خارج شدند. بر خلاف ادعای مقامات وزارت نیرو که مدعی بودند این نیروگاه‌ها سوخت ندارند، مدیران این نیروگاه‌ها از عدم تسویه حساب شرکت توانیر در شرایطی که تورم هزینه‌های آنها را نیز افزایش داده سخن می‌گویند.
نیروگاه‌های کوچک که اکثراً در دست بخش خصوصی هستند در حالی به مرز ورشکستگی رسیده‌اند که یک نیروگاه یک مگاواتی (هزار کیلووات) ظرفیت روشن نگه داشتن تعداد زیادی خانه و مجتمع صنعتی را دارد. تعطیلی این نیروگاه‌ها به دلیل اینکه دولت امکان توسعه فنی و پرداخت به‌موقع مطالبات شرکت‌های تولید برق حرارتی را ندارد هم سبب قطع برق و هم سبب آسیب به شبکه توزیع برق می‌شود.
همچنین برخی از احتمال حمله سایبری به نیروگاه‌های برق خبر داده‌اند که مقامات جمهوری اسلامی این موضوع را رد کرده‌اند اما مستنداتی نیز در جهت تأیید این احتمال منتشر نشده است. برخی دیگر از احتمال صادرات انبوه گاز به عراق سخن می‌گویند. حتی در صورت صادرات گاز به عراق، این صادرات با توجه به منابع موجود مازوتِ حاصل از فعالیت پالایشگاه‌های ایران، نمی‌تواند سبب کمبود سوخت نیروگاه‌ها شود و در نهایت نیز یک عامل فرعی به شمار می‌رود.
نقش تحریم و کسری بودجه چیست؟
یکی از مسائلی که طی هفته‌های اخیر مقامات جمهوری اسلامی همه تلاش خود را برای دور کردن اذهان عمومی از آن به کار بسته‌اند، مصرف بی‌رویه برق کشور در مزارع استخراج ارز دیجیتال یا رمزارز است.
کیهان لندن از سال گذشته در چند گزارش موضوع راه‌اندازی مزارع ارز دیجیتال در ایران، استفاده از صنعت «ماینیگ» به عنوان راهکاری برای دور زدن تحریم‌ها و همچنین اختصاص برق تولید شده چند نیروگاه برای استخراج بیت‌کوین را مورد بررسی قرار داد.
در گزارشی که ۱۹ دی ۱۳۹۹ در کیهان لندن درباره آلودگی هوا منتشر شد، علت اصلی مازوت‌سوزی تأمین هرچه بیشتر برق برای استخراج رمزارزها ارزیابی شده است. در این گزارش تأکید شده که واردات دستگاه «ماینینگ» برای استخراج ارزهای دیجیتال بطور رسمی در حال انجام است و بخش زیادی از دستگاه‌های «ماینینگ» کشور در دست نهادهای حکومتی است.
در روزهای گذشته نیز گزارش‌هایی در اینباره که بخش مهمی از مزارع استخراج بیت‌کوین به دلیل برق ارزان در ایران توسط چینی‌ها مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد منتشر شده اما همچنان مقامات حکومتی تلاش می‌کنند مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها و قطع برق را بی‌ارتباط با موضوع استخراج بیت‌کوین بدانند.
این در حالیست که سعید زرندی معاون طرح و برنامه وزیر صنعت، سال گذشته گفته بود استفاده از ارزهای دیجیتال راه خوبی برای دور زدن تحریم‌ها است!
کیهان لندن در مهرماه امسال در گزارشی به نقل از محسن طرزطلب مدیرعامل شرکت «تولید نیروی برق حرارتی ایران» از مزایده فروش برق حاصل از تولید توربین‌های انبساطی نیروگاه‌های «رامین» در اهواز، نکا و نیروگاه «منتظری» در اصفهان برای استخراج رمزارزها خبر داده بود.
در نهایت خبر فعالیت چینی‌ها برای استخراج بیت‌کوین در ایران توسط دولت تأیید و مشخص شد یکی از بزرگترین مزارع چینی‌ها در شهرک صنعتی رفسنجان توسط شرکتی با عنوان «شرکت توسعه سرمایه‌‌گذاری ایران و چین» به فعالیت مشغول است که آخرین قبض برق این مجموعه مبلغ ۴۰ میلیارد تومان فقط برای مصرف یک ماه برق بوده است!
با علنی شدن فعالیت مزارع بیت‌کوین حکومتی و اجازه فعالیت چینی‌ها برای استخراج رمزارز با برق ارزان ایران، دولت ناچار شد اعلام کند که دستور توقف موقت فعالیت مزارع استخراج رمزارز صادر شده است.
پس از آنکه روشن شد مزارع استخراج رمزارز یکی از دلایل بحران قطع برق است، مسئولان مجبور به اعتراف شده و برخی از آنها را غیرقانونی و زیرزمینی قلمداد کرده و خبرهایی با تیتر «کشف» و «پلمپ» این مزارع منتشر شد! این در حالیست که رصد میزان مصرف برق هر مشترک در سراسر ایران کاری ساده برای سازمان برق است و مزارع «زیرزمینی» و «غیرقانونی» اساسا امکان «ماینینگ» رمزارز به آن میزان که قابل رصد نباشد ولی بتوانند برق کشور را قطع کنند، ندارند!
اکنون روشن شده که جمهوری اسلامی برای دور زدن تحریم‌ها و تأمین بخشی از درآمد حذف شده نفت به استخراج رمزارز می‌پردازد و حتی خبرهایی درباره تأسیس مزارع رمزارز در مناطق آزاد تجاری توسط افراد دارای رانت منتشر شده است.
با اینهمه معلوم نیست فرش قرمزی که برای راه‌اندازی مزارع استخراج رمزارز پهن کرده با کدام هدف‌های مشخص است. آیا این امتیاز برای چینی‌ها و اقدام غیرمعقول برای ایران هم بخشی از قرارداد ۲۵ ساله جمهوری اسلامی و جمهوری خلق چین است یا چینی‌ها در ازای همکاری با جمهوری اسلامی در دور زدن تحریم‌های ایالات متحده، بهره‌کشی از برق ایران را مطالبه کرده‌اند؟
به ویژه آنکه پس از قانونی شدن استخراج رمزارز در تابستان ۱۳۹۸ دولت با افرادی که متقاضی مجوز استخراج رمزارزها هستند بسیار سختگیرانه برخورد کرده و در مسیر فعالیت مزارع مجاز سنگ‌اندازی می‌کند.
درآمد برای جمهوری اسلامی و جمهوری خلق چین، آلودگی و قطع برق برای مردم
به این ترتیب، فضای مبهمی که هفته‌ها جمهوری اسلامی با هر ترفندی تلاش کرد پیرامون دلایل آلودگی هوا و قطع برق ایجاد کند حالا شفاف شده است.
مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها و خروج از مدار برخی دیگر از نیروگاه‌های کوچک در پی بحران نقدینگی حکومت، عدم تسویه حساب با نیروگاه‌ها و تلاش برای تولید برق بیشتر صورت گرفته است. استخراج رمزارزها توسط نهادهای حکومتی و شرکت‌های شبه‌دولتی و طرف قرارداد با چینی‌ها مصرف برق در کشور را افزایش داده است. از سوی دیگر نیروگاه‌های فرسوده و بهسازی نشده حالا قادر نیستند برق مورد نیاز کشور را تأمین کنند. بطوری که آلودگی هوا و قطع برق به مشکلات کُرونا نیز افزوده شده و مردم فقط رنج می‌کشند.
استان‌های تهران، گلستان، گیلان، البرز، مرکزی، اصفهان، خوزستان، سمنان، قم، اردبیل و آذربایجان شرقی از جمله استان‌هایی هستند که از هفته گذشته در برنامه‌ی قطع برق متناوب وزارت نیرو قرار گرفته‌اند.
در جهان امروز قطع برق روند زندگی عادی را با مشکلات عدیده و گاه جبران‌ناپذیر روبرو می‌کند. اختلال در کار بیمارستان‌ها به ویژه در بخش‌های جراحی، آی‌سی‌یو و سی‌سی‌یو، فاسد شدن مواد غذایی و یخ زدن محصولات کشاورزی گلخانه‌ای فقط نمونه‌هایی از پیامدهای قطع برق است.
همچنین به دلیل قطع برق، آمار تصادفات رانندگی افزایش یافته و به گفته احسان مؤمنی رئیس اداره تصادفات پلیس راهور پایتخت، ۴۴ درصد تصادف‌های منجر به فوت به دلیل تاریکی خیابان‌هاست.
از سوی دیگر برگزاری کلاس‌های درس آنلاین مدارس و برگزاری امتحانات آنلاین دانشگاه‌ها نیز با اختلال روبرو شده. طی روزهای گذشته بسیاری از دانشجویان به دلیل قطع ناگهانی برق موفق نشدند امتحان بدهند. آنها از یکسو از برنامه درسی خود عقب افتادند و از سوی دیگر با انتقاد از دولت می‌گویند باید برای گذراندن دوباره واحد درسی، شهریه پرداخت کنند.
ناگوارتر اینکه مشخص نیست این شرایط تا چه زمانی ادامه خواهد داشت! دولت به عنوان نهاد مسئول هیچ برنامه، هماهنگی و حتی پیش‌بینی برای خروج از این مشکلات ندارد. محمود واعظی رئیس دفتر حسن روحانی روز پنجشنبه ۲۵ دی ۱۳۹۹ در پاسخ به این پرسش خبرنگاران که چه تضمینی وجود دارد تا قطع برق دوباره اتفاق نیفتد گفت: «انشاءالله جلوی قطع برق گرفته خواهد شد!»
روشنک آسترکی
برگرفته ای از سایت کیهان لندن، ۱۶ ژانویه ۲۰۲۱