رسانه‌های داخلی، از جمله خبرگزاری امنیتی «فارس»، طی چند روز گذشته مدعی شده‌اند واکسن‌های امریکایی «فایزر» و «مدرنا» خطرناک و کشنده هستند.
این ادعا در پی اعلام ممنوعیت ورود واکسن‌های امریکایی و بریتانیایی از سوی «علی خامنه‌ای»، رهبر جمهوری اسلامی در روز جمعه ۱۹ دی ۱۳۹۹، به گزارش ثابت این روزهای رسانه‌های حکومتی تبدیل شده است.
از فردای اعلام این ممنوعیت، خبرگزاری فارس روزانه به‌طور میانگین چهار گزارش، خبر یا مصاحبه درباره واکسن کوویدـ۱۹ ساخت امریکا و بریتانیا منتشر کرده است. ادعاهایی که در این گزارش‌ها مطرح شده‌اند را می‌توان در چند دسته کلی طبقه‌بندی کرد:
۱- واکسن فایزر خطرناک است و منجر به مرگ برخی افراد می‌شود.
۲- شرکت فایزر کلاه‌بردار و به دنبال کسب سود است، بنابراین نمی‌توان به آن اعتماد کرد.
۳- وضع شیوع کرونا در امریکا وخیم است، بنابراین واکسن ساخت امریکا ناکارآمد است.
۴- امریکا و غرب غیر‌قابل اعتمادند.
تیم راستی‌آزمایی «ایران‌وایر» برای بررسی این ادعاها، به منابع دسته‌اولی مانند وب‌سایت آژانس دارویی نروژ و سایت «وائرس» یا «سیستم گزارش‌دهی واکنش شدید مربوط به واکسن» مراجعه کرده تا دریابد ادعاهای خبرگزاری فارس تا چه حد درست است.
برخی شهروندان در اثر واکسن می‌میرند
خبرگزاری امنیتی فارس در چند خبر و گزارش، اخبار مربوط به مرگ ۲۹ شهروند نروژی، ۱۰ شهروند آلمانی و ابتلای سه شهروند اسرائیلی به کرونا و وخامت حال آن‌ها و مرگ ۵۵ شهروند امریکایی بعد از تزریق واکسن فایزر را پوشش داده است.
این خبرگزاری در خبری که روز شنبه ۲۷ دی ۱۳۹۹ منتشر کرده، به نقل از «بلومبرگ» نوشته است: «مقامات این کشور (نروژ) می‌گویند احتمالا واکسن کرونا برای افراد پیر بسیار خطرناک است.»
سپس افزوده است: «در شرایطی که کارکرد اصلی واکسن کرونا باید محافظت از گروه‌های آسیب‌پذیر مانند افراد مسن و همین‌طور کسانی باشد که بیماری زمینهای دارند.»
هم‌چنین در ادامه این خبر آمده است: «آژانس دارویی نروژ گفته است واکسن شرکت امریکایی فایزر تنها واکسن موجود در این کشور است و تمام مرگ و میرها در اثر دریافت این واکسن رخ داده است.»
با مراجعه به گزارش بلومبرگ که منبع خبرگزاری فارس بوده، می‌توان فهمید که این خبرگزاری فقط بخش‌هایی از گزارش بلومبرگ را پوشش داده و حتی در ترجمه نیز دقت لازم را به خرج نداده است.
در حالی که در آن گزارش عنوان شده که آژانس دارویی نروژ در پاسخی کتبی به این رسانه گفته است تا جمعه، یعنی یک روز قبل از انتشار گزارش بلومبرگ، فقط واکسن «فایزر- بیون تک» در نروژ وجود داشته است و بنابراین، «همه مرگ‌ها مربوط به این واکسن هستند».
در جمله‌ای که توسط بلومبرگ در گیومه قرار داده شده، آژانس دارویی نروژ از فعل «relate» استفاده کرده که در نقش فعل، در لغت به معنای ارتباط داشتن و از یک خانواده بودن با چیزی یا کسی است. در حالی‌که خبرگزاری فارس آن را بنا به استنباط خود، به این شکل ترجمه کرده است: «تمام مرگ و میرها در اثر دریافت این واکسن رخ داده است.»
جدا از ترجمه نادرست و مغالطه‌گرانه، خبرگزاری فارس در حالی به یک منبع دسته دوم مراجعه کرده که آژانس دارویی نروژ در همان روز، یعنی شنبه ۱۶ ژانویه ۲۰۲۱ در بیانیه‌ای، به مرگ‌های رخ‌داده پس از تزریق واکسن پرداخته است.
این آژانس در بیانیه خود که به زبان انگلیسی هم منتشر شده، نوشته است: «ما هم‌اکنون در نروژ در حال واکسینه کردن افراد مسن و کسانی‌که در خانه‌های سالمندان هستند و بیماری‌های مزمن جدی دارند، هستیم. بنابراین، قابل انتظار است که در بازه زمانی واکسیناسیون، مرگ‌‌ومیرهایی اتفاق بیفتد.»
در ادامه این بیانیه به وضعیت شکننده سلامت افراد فوت شده اشاره و گفته شده که برخی اثرات جانبی این واکسن مانند تب و حالت تهوع ممکن است در مرگ برخی از بیماران با حال وخیم اثرگذار بوده باشد.
در این بیانیه هم‌چنین آمده است که شرکت فایزر در آزمایش‌های بالینی این واکسن، از افراد بیمار با وضعیت بی‌ثبات و بیماران مزمن استفاده نکرده است و فقط چند داوطلبِ بالای ۸۵ سال این واکسن‌ها را در مرحله تست دریافت کرده‌اند.
آژانس دارویی نروژ اعلام کرده است که در خانه‌های سالمندان نروژ به‌طور میانگین هر هفته ۴۰۰ نفر به دلیل بیماری‌های زمینهای و کهولت سن فوت می‌کنند. با این‌حال، مرگ افرادی که در روزهای اولیه پس از تزریق واکسن درگذشتهاند، به دقت در حال بررسی است و آژانس نمی‌تواند احتمال این‌که این افراد به علت اثرات جانبی واکسن مانند تب و حالت تهوع جان باخته‌اند را رد کند.
در پایان این بیانیه نیز به پیشنهاد «انستیتوی سلامت عمومی نروژ» اشاره شده که از پزشکان و کادر واکسیناسیون خواسته‌اند درباره بیمارانی که وضعیت سلامت آن‌ها شکننده است، ارزیابی فردی انجام دهند و در نظر بگیرند که آیا فواید تزریق واکسن کوویدـ۱۹ برای این بیماران خاص بر مضرات عدم تزریق آن می‌چربد یا خیر؟!
مرگ ۵۵ شهروند در ایالات متحده در اثر تزریق واکسن فایزر
در ادامه پوشش خبری شکست واکسن‌های غربی، خبرگزاری امنیتی فارس در خبری دیگر که روز یک‌شنبه ۲۸ دی ۱۳۹۹ منتشر کرده، از مرگ ۵۵ امریکایی در اثر تزریق واکسن‌های فایزر و مدرنا خبر داده است.
منبع این خبر، گزارشی از «اِپُک تایمز» است. مرجع گزارش اپک تایمز نیز یک پایگاه داده‌های فدرال در امریکا به نام «VAERS» است که در آن تمام شهروندان می‌توانند واکنش‌های شدید خود یا اطرافیان‌شان به هر واکسنی، اعم از واکسن کووید-۱۹ را گزارش کنند.
در سایت این پایگاه داده‌ها، قسمتی هست که در آن ویدیویی درباره نقاط قوت و ضعف این شکل از گزارش‌دهی مردمی درباره عوارض واکسن وجود دارد. در این ویدیو، خود گردانندگان سایت ادعا کرده‌اند که چون گزارش هر کاربری را بدون هیچ قید و شرطی می‌پذیرند، داده‌های ثبت شده خالی از تعصب نیستند. هم‌چنین گفته شده است که داده‌ها از نظر کیفیت و کامل بودن، متناقض هستند. همین‌طور به عدم امکان مقایسه داده‌های مربوط به واکنش‌های شدید در جامعه واکسینه شده با جامعه‌ای که واکسینه نشده اشاره شده و از این جهت، پردازش اطلاعات این پایگاه داده‌ها به چالش کشیده شده است. در پایان نیز به غیر‌قابل بررسی بودن رابطه واکسن و واکنش شدید گزارش شده، اشاره کرده است.
پس از اطلاع یافتن از محدودیت‌های این روش از گزارش‌گیری و شک و شبهه در قابل اتکا بودن اطلاعات این پایگاه داده‌ها، برای ما سوالی مطرح شد که خوش‌بختانه در ویدیوی وائرس به آن پاسخ داده شده است. پرسش ما به عنوان تیم راستی‌آزمایی «ایران‌وایر» این بود که با وجود این حد از غیر‌قابل اتکا بودن اطلاعات این پایگاه داده‌ها، اصولا چرا چنین نهادی باید وجود داشته باشد؟ در آن ویدیو، ذیل عنوان نقاط قوت گزارش‌دهی مردمی، توضیح داده شده است که گزارش سریع و مستقیم شهروندان درباره واکنش‌های شدید ناشی از تزریق یک واکسن، به سرعت بخشیدن چاره‌اندیشی «مرکز جلوگیری و کنترل بیماری‌ها»، یعنی نهاد مسوول در این زمینه منجر می‌شود.
بنابراین، اطلاعات منتشر شده در این پایگاه داده‌ها به‌تنهایی قابل اتکا نیستند و همراهی آن با نظر مراجع پزشکی و درمانی است که آن را ارزشمند می‌کند. در همین راستا، استناد به اطلاعات صرفا گزارش‌شده از سوی مردم که از قضا در امریکا نیز مخالفت‌های بسیاری با واکسن، پوشیدن ماسک و حفظ فاصله فیزیکی داشته‌اند، برای طرح ادعایی این چنینی نه‌تنها غیرحرفه‌ای بلکه مغالطه‌کارانه است.
رسانه‌های غربی مرگ‌ومیرهای ناشی از واکسن‌های امریکایی را لاپوشانی می‌کنند
در گزارشی که خبرگزاری فارس در روز شنبه ۲۷ دی ۱۳۹۹ منتشر کرده، هدف حمله، رسانه‌های انگلیسی‌زبان دنیا هستند. در این گزارش به نقل از یک وب‌سایت چینی به‌نام «گلوبال تایمز» آمده است: «نروژ یک کشور کوچک اروپایی است و فقط ۲۵ هزار نفر تا کنون با واکسن فایزر واکسینه شده‌اند. مرگ ۲۳ نفر در بین این ۲۵ هزار نفر عدد بزرگی است اما به طرز عجیبی رسانه‌های جریان اصلی انگلیسی زبان درباره آن سکوت کرده‌اند؛ گویی که درباره آن قبلا توافق کرده‌اند. رسانه‌های بزرگ امریکا و انگلیس گزارش این فوتی‌ها را نادیده گرفته‌اند یا تلاش کرده‌اند آن را کم اهمیت جلوه دهند.»
این در حالی‌است که تقریبا تمام اخبار خبرگزاری فارس مبنی بر خطرناک و کشنده بودن واکسن‌های امریکایی، نقل‌قول‌هایی از رسانه‌های غربی شناخته شده هستند. در واقع، پوشش اخبار علیه شرکت‌های فایزر و مدرنا در خبرگزاری فارس در پی پوشش این اخبار در رسانه‌هایی چون بلومبرگ، «ای‌بی‌سی نیوز»، «گاردین» و «دیلی میل» بوده است.
توقف واکسیناسیون در استرالیا، نیوزلند، تایوان و ژاپن
خبرگزاری فارس در گزارشی دیگر در روز دوشنبه ۲۹ دی ۱۳۹۹ از توقف واکسیناسیون در چند کشور خبر داده است. در تیتر این گزارش آمده است: «توقف واکسیناسیون در ژاپن، استرالیا، نیوزیلند و تایوان. فعلا منتظر نتیجه واکسن در سایر کشورها می‌مانیم.»
اما در همین گزارش و فقط چند سطر پایین‌تر مشخص می‌شود که اصولا این کشورها هیچ‌یک واکسیناسیون را آغاز نکرده بوده‌اند که بخواهند آن را متوقف کنند. هم‌چنین در خود این گزارش گفته شده است کشورهایی مانند استرالیا و نیوزیلند در کنترل پاندمی بسیار موفق عمل کرده‌اند. بنابراین، منتظر خواهند ماند تا نتایج واکسن در سایر کشورها را رصد کنند.
استفاده از تیتر گمراه‌کننده و قلب مطلب در تیتر موضوعی نیست که یک رسانه حرفه‌ای و متعهد بتواند با آن کنار بیاید. فقط دستگاه‌های پروپاگاندا و ضد‌اطلاعاتی هستند که از سریع‌بودن خبرخوانی در دنیای کنونی سوءاستفاده و از این روش برای گمراه‌کردن مخاطب استفاده می‌کنند.
آمار توزیع و تزریق واکسن فایزر و مدرنا
خبرگزاری فارس در حالی اخبار مرگ‌ومیر ناشی از تزریق واکسن‌های غربی را پوشش داده است که در جهان حدود ۴۱ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر تا ساعت شش صبح روز اول بهمن ۱۳۹۹ واکسن کووید-۱۹ را دریافت کرده‌اند. این رقم یعنی از هر ۲۰۰ نفر، یک نفر واکسن زده است.
در امریکا که بیشترین تعداد دوز تزریق شده را به خود اختصاص داده است، تا ۱۵ ژانویه ۲۰۲۱، ۱۲ میلیون و ۲۷۹ هزار و ۱۸۰ نفر این واکسن دریافت کرده‌اند. این یعنی حدود چهار درصد از جمعیت امریکا یکی از واکسن‌های فایزر یا «سینو فارم» چین را زده‌اند. تعداد مرگ‌های گزارش شده در پایگاه داده‌های وائرس که خبرگزاری فارس نیز به آن استناد کرده است، ۵۵ نفر است.
در نروژ که خبرگزاری فارس بر مرگ ۲۹ شهروند این کشور تاکید داشته، بیش از ۵۰ هزار نفر واکسن کووید-۱۹ را دریافت کرده‌اند. با فرض این‌که همه این افراد در اثر عوارض واکسن فایزر جان خود را از دست داده باشند، فقط حدود ۰.۰۵ درصد از افرادی که در نروژ واکسن کرونا را زده‌اند، به آن واکنش شدید نشان داده و جان باخته‌اند.
در آلمان نیز با ۱۰ کشته که به‌زعم خبرگزاری فارس، همگی در اثر دریافت واکسن فایزر جان باخته‌اند، بیش از یک میلیون و ۲۲۰ هزار نفر واکسن زده‌اند؛ این یعنی حدود ۰.۰۰۰۸ درصد از افرادی که واکسن فایزر را زده‌اند، به آن واکنش نشان داده و جان باخته‌اند.
بنابراین، نظر به این‌که فقط در هفت روز منتهی به چهارشنبه ۲۰ ژانویه ۲۰۲۱، به طور میانگین روزانه ۱۳ هزار و ۴۳۹ نفر در جهان جان خود را بر اثر ابتلا به کووید-۱۹ از دست داده‌اند، فوت ۵۵ یا ۱۰ یا ۲۹ نفر، هر چند که ارزش جان آدمی در قالب اعداد و ارقام نمی‌گنجد، ناچیز است.
جمع‌بندی
خبرگزاری امنیتی فارس تاکنون در چندین خبر و گزارش مدعی شده است که واکسن کووید-۱۹ شرکت‌های امریکایی فایزر و مدرنا برای برخی افراد خطرناک هستند و منجر به مرگ تعدادی از شهروندان در نروژ، ایالات متحده، آلمان و حتی پرتغال شده‌اند. این خبرگزاری در همین راستا ادعا کرده است که برخی کشورها تزریق واکسن‌های امریکایی را متوقف کرده‌اند و با گرفتن انگشت اتهام به سوی رسانه‌های غربی، سعی در فرافکنی در قلب واقعیت دارد.
گزارش درستی‌سنجی «ایران‌وایر» نشان می‌دهد که این ادعاهای خبرگزاری فارس «گمراه‌کننده» است و موضوع مرگ شهروندان این کشورها پیچیدگی‌های بسیاری دارد که نیازمند تحقیقات بیشتر و دقیق‌تر است.
بر اساس اطلاعات به دست‌آمده منابع دسته‌اولی مانند آژانس دارویی نروژ و پایگاه داده‌های فدرال VAERS، موضوع مرگ افرادی که واکسن کووید-۱۹ را دریافت کرده و درگذشتهاند، باید در کنار اطلاعات پزشکی آن‌ها بررسی و شرایط خاص تک تک این افراد در بررسی علت مرگ آن‌ها لحاظ شود.
هم‌چنین بررسی آمارهای موجود از تعداد دوزهای واکسن فایزر تزریق شده در جهان نشان می‌دهد که تعداد مرگ‌های ثبت شده در چند روز پس از دریافت واکسن، به نسبت تعداد انسان‌هایی که روزانه در اثر ابتلا به کووید-۱۹ جان می‌دهند، بسیار اندک است.
از این رو، «ایران‌وایر» ادعای خبرگزاری فارسی مبنی بر کشنده بودن واکسن‌های امریکایی برای برخی افراد را تحریف واقعیت می‌داند و به آن نشان «گمراه‌کننده» می‌دهد.
گمراه کننده: موردی که ممکن است از واقعیاتی خاص در اظهارات استفاده شود تا ادعای نادرست یا غیر‌قابل اثبات دیگری را القا کند.
برگرفته ای از سایت ایران وایر، ۲۱ ژانویه ۲۰۲۱