داریوش معمار
انقلاب ایران از روز نخست و پیش از آنکه پسوند اسلامی را کنار جمهوری قرار دهد، با عنوان انقلاب مستضعفان شهرت یافت. شعار اصلی این انقلاب خدمت به مستضعفان بود، خمینی پیروزی آن را مرهون مبارزه ایشان می‌دانست و یکی از نخستین نهادهایی که در آن تشکیل شد «بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی ایران» نام گرفت.
اما امروز شرایط به‌شکلی است که به نظر می‌آید مهم‌ترین دستاورد انقلابیون در حمایت از مستضعفان، رعایت مساوات در تقسیم فقر میان همه مردم ایران بوده است!
معنای مستضعفان از سال ۱۳۵۷تا امروز
خمینی در خصوص نقش مستضعفان در پیروزی انقلاب و نگاه انقلاب به ایشان در روزهای نخست تأکید داشت: «شما این انقلاب را به ثمر رساندید و گروه‌هایی که در سرتاسر این کشور این انقلاب را به ثمر رساندند، همان زن و مرد محروم [بودند] و همان‌هایی که مستضعف هستند و کاخ‌نشین‌ها آن‌ها را استضعاف می‌کنند و اینها ثابت کردند که کاخ‌نشین‌ها هستند که ضعیفند و پوسیده‌اند و برای این ملت هیچ کاری نکرده‌اند و نخواهند کرد.»
حالا با گذشت چهار دهه از پیروزی این انقلاب، مهم‌ترین مسئله‌ای که ذهن مردم ایران را به خود مشغول کرده، این است که دستاورد انقلاب مستضعفان برای اقشار محروم جامعه چه بوده؟ آیا دستاورد این انقلاب تامین رفاه اقتصادی، آزادی اجتماعی و سیاسی برای مستضعفان جامعه بوده است؟
خمینی در خصوص برنامه کلی حکومت انقلابی برای رساندن ثروت ملی به اقشار محروم جامعه در فرمان تاسیس بنیاد مستضعفان و جانبازان می‌گوید: «تمام اموال منقول و غیرمنقول سلسله پهلوی و شاخه‌ها و عمال و مربوطین به این سلسله را که در طول مدت سلطه غیرقانونی از بیت‌المال مسلمین اختلاس نموده‌اند به نفع مستمندان و کارگران و کارمندان ضعیف مصادره نمایید و منقولات آن در بانک‌ها با شماره به اسم شورای انقلاب یا اسم اینجانب سپرده شود و غیرمنقول از قبیل مستغلات و اراضی ثبت و مضبوط شود تا به نفع مستمندان از هر طبقه صرف گردد.»
طبق این فرمان، از نظر ایشان مستضعفان همان مستمندان، کارگران و کارمندان ضعیف و کوخ‌نشین بودند که حق ایشان در دوره حکومت قبل پایمال شده بود، اما این مفهوم از نظر رهبر بعدی تغییر کرد.
چهار دهه بعد و در چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب، سید علی خامنه‌ای رهبر فعلی حکومت جمهوری اسلامی ایران در سخنرانی پیرامون معنای واژه مستضعفان گفت: «مستضعفین را بد معنا می‌کنند؛ مستضعفین را به افراد فرودست یا حالا اخیراً – یعنی این چند سال اخیر باب شده – اقشار آسیب‌پذیر [معنا می‌کنند]، یعنی آسیب‌پذیران؛ نه، قرآن مستضعف را این نمی‌داند، قرآن می‌گوید: وَنُریدُ اَن نَمُنَّ عَلَی الَّذینَ استُضعِفوا فِی الاَرضِ وَنَجعَلَهُم اَئِمَّةً وَ نَجعَلَهُمُ الوارِثین؛ مستضعفین یعنی ائمّه و پیشوایان بالقوّه‌ی عالَم بشریّت؛ این معنای مستضعفین است: کسانی که وارثان زمین و همه‌ی موجودی زمین خواهند بود؛ بسیج مستضعفین این است. مستضعف یعنی آن کسی که بالقوّه صاحب وراثت عالَم است، بالقوّه خلیفةالله در زمین است، بالقوّه امام و پیشوای عالَم بشریّت است.»
این معنای تازه از واژه مستضعف که خامنه‌ای به آن اشاره دارد، حاصل جمع تحول ایدئولوژیک در نگاه کلی نظام و رهبران و سرداران آن به موضوعی است که شهرت انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷ بر آن بنا شده بود.
مستضعفان، همان‌ها بودند که بنیادی برای بازگرداندن حقشان با فرمان خمینی تشکیل شد، بنیادی که چهل و دو سال بعد در «روستای ابوالفضل» استان خوزستان به بهانه مالکیت زمین‌ها، با بولدوزر تلاش کرد خانه محروم‌ترین اقشار جامعه ایرانی را خراب کند. اقدامی که نمایشی کامل از تغییر دیدگاه نسبت به حق محرومان و معنای مستضعف درون حکومت فعلی است.
یاران امام بر سر سفره مستضعفان چه کردند
در واقع یاران امام از روز اول انقلاب موبه‌مو به حرف او عمل کردند. ایشان غنائم انقلاب را به نام مستضعفان مصادره و سپس میان دوستان و نزدیکان به‌رسم امانت تقسیم کردند!
برای روشن شدن موضوع کافی است نگاهی داشته باشیم به افشاء ۶۳ حساب بانکی رئیس سابق قوه قضائیه و محل صرف آن. یا خانه محل زندگی علی اکبر ولایتی وزیر خارجه سابق و مشاور فعلی رهبر ایران و میزان دارائی و نوع زندگی بسیاری از صاحب منصبان و سابقون انقلاب در قصرها و ویلاهای شهرک باستی‌هیلز، کلارک لواسان و باغ‌های دماوند یا حوزه‌های علمیه لاکچری تهران و قم و ثروت‌هایی که در دست واسطه‌ها و کارچاق‌کن‌های اقتصادی ایشان طی این سال‌ها انباشته شده است.
تغییرات در سپاه، آمادگی برای روی کار آمدن دولت «جوان انقلابی»؟
در این میان نظر کسانی مانند صادق محصولی وزیر کشور دولت محمود احمدی‌نژاد در خصوص ثروت‌های افسانه‌ای، نشان‌دهنده بخش مهمی از نتایج انقلاب در ۴۲ سال گذشته و شکل دقیق تحقق حکومت مستضعفان و تحول معنای کلمه مستضعف است. او در پاسخ به سؤال رسانه‌ها در خصوص ثروت خود ادعا کرد: «ثروتم متعلق به امام زمان است و این امانتی است که پس از ظهور حضرت در اختیار ایشان قرار می‌گیرد.»
آب و برق مجانی برای مستضعفان یا بنزین ۳ هزار تومانی آبان ۹۸ و شلیک گلوله به سر
آنچه طی ماه گذشته بار دیگر انقلاب مستضعفان و تحریف معنای آن را در مرکز توجه افکارعمومی در ایران قرارداد، اظهارات حسن روحانی رئیس‌جمهوری اسلامی بود که با یادآوری صحبت‌های خمینی در ۱۲ بهمن ۵۷ در بهشت‌زهرا تهران درباره سهم مستضعفان گفت: «آب و برق را برای اقشار محروم مجانی کردیم و همین موضوع نشان می‌دهد حکومت حامی مستضعفان است.»
حسن روحانی در خصوص حوادث آبان ۹۸ و اعتراض‌هایی که به اعتراض گسترده محرومان در ایران شهرت پیدا کرد و کشته‌شدن چند صد نفر در آن روزها با شلیک گلوله به سر، که تنها خواسته‌شان رفع فقری بی‌سابقه در نتیجه فشار کمرشکن تورم و گرانی در کشور بود صحبتی نکرد.
همان‌طور که مسئولان حکومت جمهوری اسلامی ایران در طول این سال‌ها هیچ توضیحی در خصوص پرونده‌های فساد چند هزارمیلیاردی چهره‌های عالی‌رتبه نظام و آقازاده‌های ایشان نمی‌دهند.
پرونده‌هایی که از واگذاری جنگل‌های شمال به فرزند نخستین رئیس قوه قضائیه محمد یزدی که توسط عباس پالیزدار نماینده مجلس افشاء شد آغاز و تا پرونده فساد اقتصادی داماد و برادرزاده‌های سید محمود هاشمی شاهرودی رئیس اسبق قوه قضائیه و پرونده رشوه‌خواری و فساد برادر و پسرعمه صادق لاریجانی رئیس سابق این قوه ادامه داشته است.
این موضوع همین‌طور تنها طی یک دهه اخیر در مورد بسیاری از سرداران با سابقه سپاه پاسداران، مراجع تقلید حکومتی، مداحان و وابستگان روسای جمهوری و وزرا، بارها و بارها با ارقامی نجومی افشا شده است؛ یا در مورد نمایندگان مجلس از جمله محمدباقر قالیباف شهردار سابق تهران و رئیس فعلی مجلس شورای اسلامی که به مجلس انقلابی شهرت یافته، با افشاء پرونده وی در موضوع واگذاری املاک شهرداری و گرفتن مساعدت مالی در انتخابات ریاست‌جمهوری از اشخاص مسئله‌دار در جریان رقابت‌های انتخاباتی گذشته از سوی رقبا در رسانه ملی صراحتاً اعلام شد.
سهم مستضعفان از انقلاب اسلامی به روایت آمار و ارقام رسمی
سهم مستضعفان ایران در این سال‌ها از انقلاب چه بوده؟ نگاهی به آمار و ارقام تورم اقتصادی از سال ۵۷ تا امروز در سهم سبد و درآمد خانوار طی این دوره نشان می‌دهد که سطح درآمد و رفاه مردم در مقیاس جهانی طی این دوران کاهش چشمگیری داشته و در سال ۲۰۲۰ ایران در رتبه‌بندی رفاه مؤسسه لگاتوم به جایگاه بی‌سابقه ۱۲۰ سقوط کرده است.
دی‌ماه ۱۳۹۹ نیز مدیرکل دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس با بیان اینکه ۳۵ درصد مردم زیر خطر فقر هستند در خصوص وضع اسفناک اقتصادی مستضعفان جامعه گفت: «در دهک‌های یک تا سه، مصرف کالری کاهش‌یافته و همچنین مصرف گوشت با کاهش زیادی مواجه و تبدیل به مصرف مرغ و تخم‌مرغ شده است.» این رقم یعنی ۳۰ میلیون ایرانی فقیر، آماری که تقریباً معادل کل جمعیت ایران در سال ۵۷ است.
حکومتی که با شعار حمایت از مستضعفان آمده بود، به‌جز زیان ناشی از اختلاس و رانت، تنها در سال‌های جنگ با کشور عراق ۴۴۰ میلیارد دلار خسارت را به کشور تحمیل کرد.
با درنظرگرفتن این رقم در کنار آمار مربوط به کشته و مجروح شدگان جنگ و خسارت‌های انسانی در طول چهار دهه گذشته و همچنین زیان وارد شده به کشور در اثر مهاجرت چندین میلیون ایرانی به دلایل مختلف، بعید است بتوان در صورت حل تمام مشکلات فعلی هم دورنمای روشنی برای جبران بخشی از آن در نظر گرفت.
همچنین نباید فراموش کرد که خسارت ناشی از تحریم‌ها نیز طبق برآورد منابع اقتصادی رسمی در کشور ایران روزانه حداقل ۱۵۰ میلیون دلار است؛ مبلغی که اگر به حاصل جمع آن نگاه کنیم دیگر محرومیت شدید مردم در سیستان و بلوچستان، خوزستان، ایلام و کردستان، هرمزگان و دیگر مناطق کشور را موضوعی عجیب نشان نمی‌دهد؛ محرومیتی که طبق آمار رسمی نزدیک به نیمی از مردم ایران را در خط مطلق فقر و فلاکت قرار داده است.
انقلاب مستضعفان و مسئله آزادی اجتماعی و سیاسی مردم ایران
به‌جز مسائل فوق، قرار بود این انقلاب برای مستضعفان علاوه بر رفاه اقتصادی، آزادی اجتماعی و سیاسی نیز به بار بیاورد و اقوام و اقلیت‌های مذهبی را در شرایط آزادی بیان و ابراز عقیده و همچنین فعالیتی فارغ از محدودیت‌های حکومت قبل قرار دهد.
اما جمهوری اسلامی پس از موج گسترده بازداشت، شکنجه و اعدامهای انقلابی سال‌های ابتدایی دهه شصت و تسویه خونین در سال‌های پایانی این دهه از میان مخالفان، هنوز همین مسیر را می‌پیماید.
تنها در دی و بهمن‌ماه سال جاری بازداشت بیش از ۱۰۰ نفر از فعالان مدنی، سیاسی، نویسندگان و روزنامه‌نگاران و اعدام بیش از ۲۰ نفر در استان‌های سیستان و بلوچستان، کردستان، آذربایجان و خوزستان روشن کرد که جمهوری اسلامی در تحقق شعار آزادی اجتماعی و سیاسی مستضعفان و محرومان هم طی چهل سال گذشته هیچ توفیقی نداشته است.
برگرفته ای از سایت ایندیپندنت به زبان فارسی، ۱ فوریه۲۰۲۱