۲۷ اسفند ۵۹ سال پيش در چنين روزی حسين كاظم‌زاده ايرانشهر در سوییس درگذشت: “به پندار نيک و به گفتار و كار كنيد اين سخن بر جهان آشكار كه ايران بماند هماره جوان روانش بُوَد زنده و جاودان”.
حسين كاظم‌زاده ايرانشهر در سال ۱۲۶۲ در تبريز زاده شد. پدرش پزشک بود: “هفت ساله بودم كه بی پدر و مادر شدم”.
برادر بزرگش كه او هم پزشک بود پرورش او را به عهده گرفت. ۱۲ ساله بود كه از مكتب به مدرسه نوآيين كمال رفت و پس از پايان دبيرستان سرپرستی كتابخانه و روزنامه مدرسه را پذيرفت.
۱۹ ساله بود كه محمدعلي شاه به خواست خشک انديشان مذهبی مدرسه كمال را بست: “اين واقعه روح مرا زخم‌دار و زندگانی را بسيار ناگوار ساخت، مدتی گرفتار رنج و اضطراب درونی بودم، مثل اين كه از بهشت بيرونم كرده به دوزخ انداخته بودند”.
۲۰ ساله بود كه به ترجمه آثاری از آذری به فارسی پرداخت و كتاب‌های “آموزش فارسی به بچه‌های ترکزبان” را نگاشت و انجمنی از هواداران آزادی و مشروطه تشکیل داد.
یک سال پس از آن به استانبول رفت و هم‌زمان با كار در سفارت ايران، انجمن‌های “برادران ايرانی” و “سعادت” را در پشتيبانی از آزاديخواهان ايران برپا كرد.
۲۸ ساله بود كه برای تكميل رشته حقوق كه در استانبول خوانده بود به بلژيک و سپس فرانسه رفت و از دانشگاه سوربن در رشته روزنامه‌نگاری و علوم اجتماعی فارغ‌التحصيل شد.
۳۰ ساله بود كه به انگليس رفت و زير نظر ايرانشناس بنام ادوارد براون به تدريس زبان فارسی در دانشگاه كمبريج پرداخت.
دو سال پس از آن به آلمان رفت، با “مجله كاوه” همكاری كرد تا اين‌كه ماندگارترين اثرش “مجله ايرانشهر” را گشود: “پس از سه سال زحمت و كوشش بسيار به نشر مجله ايرانشهر كامياب شدم و شماره اول آن در ۱۶ صفحه در ۲۲ ژوئن ۱۹۲۲ (۱۳۰۱ خورشيدی) انتشار يافت”.
در نخستين شماره اين رسانه روشنگرانه آمده است: «مجله ايرانشهر بيشتر از شرح دادن معايب و نواقص اجتماعی با پيشنهادات عملی، قدم‌های ايران جوان و آزاد را در راه اصلاح آن معايب هدايت خواهد كرد و تظاهرات ساحت علم و ادب ايران را در انظار غرب معرفی خواهد نمود.»
او كه در كنار فارسی و آذری به زبان‌های فرانسه، انگليسی، روسی و آلمانی تسلط داشت، با تأليف آثار ماندگار به زبان‌های فرانسه و آلمانی در شناساندن فرهنگ و ادب ايران و آيين زرتشت تلاش بسيار كرد.
۵۳ ساله بود كه به سويس رفت و تا پايان عمر در ايالت كوچک “زانگت گالِن” مقيم شد و به درخواست وزير فرهنگ وقت، كتاب آموزشی مفصلی در زمينه تعليم و تربيت برای آموزگاران ايرانی نوشت.
حسين كاظم‌زاده ايرانشهر در ۷۸ سالگی در شمال شرق سويس درگذشت.
برگرفته ای از سایت دویچه وله فارسی، ۱۷ مارس ۲۰۲۱