سال ۹۹ سال شکسته شدن انواع رکوردهای مربوط به تورم در اقتصاد ایران بود؛ بزرگ‌ترین شوک تورمی معاصر در این سال روی داد، دومین رکورد تورم طی هفتاد سال اخیر به ثبت رسید، طولانی‌ترین دوره تورم سنگین هم در همین دهه اتفاق افتاد. از سوی دیگر، سال ۱۴۰۰ در حالی آغاز شده که هیچ چشم‌انداز روشنی در اقتصاد ایران دیده نمی‌شود و اظهارات صریح رئیس بانک مرکزی درباره چاپ پول به این نگرانی دامن زده که شاید در سال جدید هم یک طوفان سهمگین تورمی دیگر در راه باشد.
سال ۱۳۹۹ در حالی به پایان رسید که مردم ایران بزرگ‌ترین شوک تورمی تاریخ معاصر را از سر گذراندند و دومین رکورد تورم بعد از پایان جنگ جهانی دوم در آمار رسمی به ثبت رسید. همچنین رکورد طولانی‌ترین دوره متوالی تورم سنگین، با سه سال پیاپی تورم بالای ۲۵ درصد، جابه‌جا شد و سیاه‌ترین دهه تورمی تاریخ معاصر به نام دهه ۱۳۹۰ نوشته شد.
نه پیش از انقلاب و نه حتی در دوران همیشه بحرانی پس از انقلاب هرگز سابقه نداشته که طی ۱۰ سال متوسط قیمت سبد کالا و خدمات شش برابر افزایش پیدا کند؛ اما در دهه ۱۳۹۰ این اتفاق افتاد.
از سال ۱۳۲۳ تا ۱۴۰۰ هرگز نرخ تورم در سه سال پیاپی بالای ۲۵ درصد نبوده، اما در سه سال پایانی دهه ۹۰ نرخ رسمی تورم بالای ۲۵ درصد و متوسط تورم ۳۳ درصد محاسبه شده است.
و البته در تاریخچه تورمی ایران بعد از جنگ جهانی دوم، به جز یک مورد استثنا (سال ۱۳۷۴)، هیچ وقت نرخ رسمی تورم از ۳۶ درصد رد نشد. در سال ۹۹ این اتفاق هم رخ داد.
کارنامه سیاه تورم ۹۹
مرکز آمار ایران روز اول فروردین ۱۴۰۰ با انتشار گزارش تورم اسفند ۹۹، پرونده تورمی آخرین سال قرن چهاردهم هجری خورشیدی را با نرخ متوسط ۱۲ ماهه ۳۶ درصد بست.
تورم نقطه‌ای در اسفندماه البته بیش از این بود؛ مرکز آمار نرخ تورم نقطه‌ای اسفند را در کل کشور ۴۹ درصد، در مناطق شهری ۴۸ درصد و در مناطق روستایی ۵۳ درصد محاسبه کرد. یعنی در فاصله یک سال، متوسط قیمت کالا و خدمات ۱/۵ برابر، متوسط قیمت سبد غذایی خانوار ۶۷ درصد و متوسط قیمت کالاهای غیر خوراکی و خدمات ۴۰ درصد افزایش یافت؛ در حالی که سطح عمومی دستمزدها به مراتب کمتر از این بود.
اینها البته نقل گزارش رسمی مرکز آمار است، وگرنه هنوز بانک مرکزی که معمولا نرخ تورم آن بیش از مرکز آمار است، گزارشی ارائه نکرده است. گزارشی که احتمالا اعداد و ارقام آن کمی بالاتر هم خواهد رفت.
کالاها و خدماتی که در سال ۹۹ گران‌تر شدند
آن طور که گزارش مرکز آمار نشان می‌دهد، بیشترین افزایش قیمت در سال ۱۳۹۹ در بخش حمل و نقل با نرخ ۶۵ درصد ثبت شده است. این در حالی است که بعد از آبان ۹۸ قیمت بنزین و فراورده‌های نفتی ثابت مانده و تغییری نکرده است.
بعد از این، بالاترین نرخ تورم دوازده ماهه ۹۹ با ۵۰ درصد، مربوط به گروه میوه و خشکبار است. بالاترین نرخ تورم نقطه‌ای اسفند ۹۹ نیز در افزایش قیمت میوه و خشکبار به ثبت رسیده است. البته افزایش تورم ماهانه میوه و خشکبار در آستانه عید نوروز طبیعی و سابقه‌دار است، اما افزایش ۸۴ درصدی متوسط قیمت‌ها در فاصله یک سال اگر بی‌سابقه نباشد کم‌سابقه است.
بعد از این، بالاترین نرخ تورم ۱۲ ماهه سال ۹۹ در گروه لبنیات با ۴۹ درصد و نوشیدنی‌ها (چای و قهوه و نوشابه) با ۴۸ درصد گزارش شده است. در رده‌بندی تورم کالا و خدمات در سال ۹۹، در رتبه بعدی لوازم منزل با تورم دوازده ماهه ۴۷ درصد و و روغن خوراکی با ۴۵ درصد قرار دارند.
تورم هزینه مسکن که حدود یک سوم هزینه خانوار را به خود اختصاص می‌دهد ۲۷ درصد محاسبه شده است که به مراتب کمتر از تورم واقعی قیمت خرید یا اجاره مسکن است که در گزارش‌های ماهانه بانک مرکزی و گزارش‌های فصلی مرکز آمار منتشر می‌شود.
فشار تورمی روی کدام گروه‌ها بیشتر بود؟
گزارش مرکز آمار نشان می‌دهد، به روال سه سال اخیر، در سال ۱۳۹۹ نیز میزان تورم قیمت کالا و خدمات در مناطق شهری بیشتر از مناطق روستایی بود. با اینکه توقع می‌رفت با تغییر لنگر تورمی از سبد خوراکی به کالاهای غیرخوراکی و مسکن، تورم در مناطق شهری به مرور بیشتر از مناطق روستایی شود، اما همچنان تورم در روستاها بالاتر از شهر است. میانگین تورم دوازده ماهه سال ۹۹ در مناطق شهری ۳۶ درصد و در مناطق روستایی ۳۸ درصد محاسبه شده است.
از سوی دیگر گزارش مرکز آمار از وضعیت تورمی دهک‌های مختلف نشان می‌دهد فشار تورمی که در اسفند ماه به سه دهک کم‌درآمد جامعه وارد شده به طور متوسط بیش از سه دهک پردرآمد بوده است.
این در حالی است که سال گذشته سه دهک کم‌درآمد بیش از ۴۰ درصد پول‌شان را صرف تهیه غذا و مواد خوراکی کرده‌اند، در حالی که در سه دهک پردرآمد این نسبت کمتر از ۲۵درصد و در دهک دهم ۱۷ درصد بوده است.
آثار تورم روی جامعه ایران
ترجمه تورم ۵۰۰ درصدی و رشد اقتصادی صفر دهه ۹۰ کاهش چشمگیر قدرت خرید مردم ایران است؛ به خصوص در میان گروه‌های کم درآمد و آسیب‌پذیر که نزدیک به نیمی از هزینه‌های خانوار را غذا تشکیل می‌دهد. کاهش قدرت خرید برای این گروه به مثابه کاهش غذا، فقر مطلق، گرسنگی و سوء تغذیه است.
اوضاع در دهک‌های متوسط و حتی دهک‌های هشتم و نهم درآمدی هم اصلا خوب نیست. اگر لایه‌های رویین دهک دهم را حساب نکنیم، افزایش هزینه‌ها توانایی طبقات متوسط رو به بالا را نیز برای صرفه‌جویی و حذف هزینه‌های غیر ضروری به مراتب کمتر کرده است. چنانکه تهیه و تدارک غذا به اندازه کافی یک چالش و بحران جدی برای اکثریت مردم ایران است؛ جامعه‌ای که به نظر می‌رسد به دنبال یک دهه تورم و رکود به ورطه ناامنی غذایی افتاده است، اما آیا این جامعه بحران‌زده چشم‌انداز روشنی به آینده دارد؟
چشم‌انداز تیره و تار ۱۴۰۰
حالا مردم ایران در حالی سال ۱۴۰۰ را آغاز می‌کنند که نه تنها هیچ چشم‌انداز روشنی از اقتصاد دیده نمی‌شود، بلکه اظهارات صریح رئیس بانک مرکزی درباره چاپ پول به این نگرانی دامن می‌زند که در سال جدید نیز یک طوفان سهمگین تورمی دیگر در راه باشد.
تبدیل دلارهای مسدود در خارج به ریال، در حالی که معلوم نیست چه زمانی ایران بتواند به دارایی‌های مسدود شده‌اش در خارج دسترسی پیدا کند، چیزی جز چاپ پول به پشتوانه دارایی‌های موهوم نیست؛ پدیده‌ای که می‌تواند عواقب وحشتناکی برای اقتصاد ایران به دنبال داشته باشد. عواقبی به مراتب ترسناک‌تر از آوار تورمی که در سه سال گذشته روی سر مردم ایران خراب شده است.
برگرفته ای از سایت ایران وایر، ۴ آوریل۲۰۲۱