قیمت ارز بار دیگر در حال افزایش است. آن زمان که قیمت دلار در بازار تهران به محدوده ۲۰ هزار تومان رسیده بود و برخی دلار ۱۵ هزارتومانی را هم وعده می‌دادند، در نوشته‌ای در همین رسانه با عنوان «قیمت دلار چقدر خواهد بود؟» در مورد احتمال اندک کاهش قیمت به نرخ ۱۵ هزار تومان نوشتم و در پایان آن نوشته، کف قیمت ارز را ۲۰ هزار تومان برآورد کردم. هرچه به نیمه دوم سال نزدیک‌تر می‌شویم، حتی در صورت توافق هسته‌ای با غرب و رفع کامل تحریم‌ها، رسیدن قیمت دلار به نرخ زیر ۲۰ هزار تومان بعیدتر و دور از انتظارتر می‌شود. در هفته گذشته قیمت ارز دوباره خیز برداشت و به محدوده ۲۵ هزار و ۵۰۰ تومان نیز رسید که رشد ۲۰ درصدی قیمت ارز نسبت به کف خود را نشان می‌داد. این رشد قیمت دلار نگرانی‌های زیادی را برانگیخته است و حتی برخی برای قیمت ارز سقف‌هایی نجومی پیش‌بینی می‌کنند. در این نوشتار به بررسی قیمت ارز و دلار و عوامل بنیادین و اثرگذار بر آن خواهیم پرداخت.
چرا قیمت ارز دوباره رشد کرد؟
برای اینکه قیمت ارز بتواند سقف قبلی خود را که محدوده ۳۳ هزار تومان است بشکند، نیاز است عوامل بنیادین زیادی دست به دست هم دهند. در ابتدا، علت رشد قیمت ارز در روزهای اخیر را بررسی می‌کنیم و سپس نسبت به ادامه روند گمانه‌زنی خواهیم کرد.
۱- کاهش احتمال توافق با غرب
احتمالا باید مهم‌ترین عامل اثرگذار در قیمت ارز را توافق ایران و غرب بدانیم. تحریم‌های سنگین آمریکا علیه ایران با قیمت‌های کنونی نفت و با توجه به سایر درآمدهای غیرنفتی سالانه ۲۵ تا ۳۵ میلیارد دلار از درآمدهای ارزی کشور را کاهش می‌دهد که این تنها هزینه مستقیم تحریم‌ها را شامل می‌شود و کاهش شدید سرمایه‌گذاری خارجی و افزایش هزینه‌های مبادلات در این بین نقشی ندارند.
در صورت بازگشت آمریکا به برجام و رشد یک میلیون بشکه‌ای صادرات نفت کشور و فروش نفت به قیمت‌های جهانی، روزانه ۷۰ میلیون دلار به درآمدهای ارزی کشور افزوده می‌شود که این رقم در افق سالانه در حدود ۲۵.۵ میلیارد دلار براورد می‌شود. علاوه بر این، صادرات بخشی از کالاهای پتروشیمی و محصولات غیرنفتی کشور نیز با توافق بهبود می‌یابد و بر همین اساس، رشد ۲۵ تا ۳۵ میلیارد دلاری درآمدهای نفتی امری دور از انتظار نیست. بر این اساس و با توجه به رشد نقدینگی، کاهش ۲۰ تا ۳۰ درصدی قیمت ارز و رسیدن به محدوده ۲۰ هزار تومان اصلا ناممکن نیست.
قیمت دلار چقدر خواهد بود؟
در روزهای اخیر خبرهای خوبی از به وین به گوش نمی‌رسد. با روی کار آمدن ابراهیم رئیسی در قوه مجریه، بدبینی‌ها درباره به بازگشت به برجام افزایش یافته است. خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه، نیز اعلام کرده است که ایران مذاکره بی‌پایان نخواهد کرد و به نظر می‌رسد تمایل طرف‌های غربی برای توافق هم کاهش یافته است. درصورتی که این روند ادامه پیدا کند، سناریوی بدبینانه برای اقتصاد ایران در دستور کار قرار می‌گیرد و کسری بودجه و مشکلات بودجه ۱۴۰۰ روی میز خواهد رفت.
۲- آمادگی برای رئیس‌جمهور قدرتمند؟
یکی دیگر از گمانه‌زنی‌هایی که این روزها زیاد شنیده می‌شود این است که قدرت گرفتن ابراهیم رئیسی با قیمت ارزی متعادل‌تر و متناسب با واقعیت‌های اقتصادی، کار او را برای مدیریت چهار ساله کشور راحت‌تر می‌کند و این احتمال وجود دارد که ابراهیم رئیسی علاقه بیشتری داشته باشد تا کشور را با دلار ۲۵ هزارتومانی تحویل گیرد و چهار سال مدیریت کند. انتقال قدرت با دلار ۲۰ هزارتومانی تبعات سنگینی دارد و ممکن است مردم در همان ابتدا نسبت به رئیس‌جمهور مستقر بدبینی‌های زیادی داشته باشند. از همین رو احتمال اینکه نهادهای حاکمیتی تغییر دولت و همراهی همه‌جانبه با او در ابتدای راه را مدنظر داشته باشند، چندان نامحتمل نیست.
آیا قیمت دلار رکورد می‌شکند؟
با وجود افزایش قیمت دلار و رسیدن به سطح ۲۵ هزار و ۵۰۰ تومانی، به نظر نمی‌رسد عوامل بنیادی رشد بی‌سابقه آن را توجیه کنند. در ادامه به نکاتی خواهیم پرداخت که چرا قیمت ارز دیگر رکوردشکنی نمی‌کند.
۱- رشد قیمت نفت
قیمت نفت در یک سال اخیر رشد خیره‌کننده‌ای داشته است و بسیاری از پیش‌بینی‌ها از رشد قیمت نفت تا محدوده ۱۰۰ دلار خبر می‌دهد. در حال حاضر قیمت نفت برنت دریای شمال به عدد ۷۶.۱۹ دلار رسیده و سبد نفتی اوپک نیز به قیمت نزدیک به ۷۵ دلار معامله می‌شود. ایران در صورت صادرات یک میلیون بشکه نفت با قیمت میانگین ۶۰ دلار (با توجه به تحریم‌ها قیمت نفت کمتر برآورد شده است) به درآمد ارزی سالانه ۲۰ میلیارد دلار می‌رسد که نسبت به سال ۱۳۹۹ عدد خوبی است. در واقع این درآمدهای نفتی کمک می‌کند امنیت غذایی کشور در سال ۱۴۰۰ تا حد خوبی تامین شود.
۲- رشد صادرات غیرنفتی
صادرات غیرنفتی ایران در پایان خردادماهبه رکوردهای خود نزدیک است. مجموع ارزش صادرات غیرنفتی کشور در فصل بهار به عدد ۱۰ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار رسیده است که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۶۹ درصد از نظر ارزشی رشد داشته است. مجموع ارزش واردات غیرنفتی کشور نیز به عدد ۱۰ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار رسیده است که از نظر ارزش ۳۴ درصد رشد کرده است. این روند نشان می‌دهد تراز تجاری کشور کماکان مثبت است. این‌طور که به نظر می‌رسد، صادرات غیرنفتی امسال با ادامه روند کنونی می‌تواند رکورد تاریخی خود را بشکند و با توجه به رشد قیمت کامادیتی‌ها، رسیدن به صادرات غیرنفتی ۵۰ میلیارد دلاری چندان دور از انتظار نیست.
چه خواهد شد؟
با توجه به مجموع نکات گفته شده، به نظر می‌رسد همچنان دو سناریو برای پایان سال مدنظر باشد؛ در سناریو اول و رسیدن به توافق، قیمت ارز در محدوده ۲۰ تا ۲۵ هزار تومان قرار خواهد گرفت؛ اما اگر توافقی با غرب صورت نگیرد، رسیدن قیمت ارز به محدوده ۳۰ هزار تومان تا پایان سال چندان دور از انتظار نیست و احتمالا ما رشد آن تا محدوده موردنظر را شاهد خواهیم بود. درهرحال و با هر کدام از این دو سناریو، با توجه به پایان عصر کرونا و رونق تولیدات کشور و بازگشایی مرزها، تولید و صادرات نفتی و غیرنفتی از رشد انفجاری قیمت ارز ممانعت خواهند کرد و بعید است تا پایان سال، قیمت ارز سقف قبلی خود در محدوده ۳۳ هزار تومان را بشکند.
علیرضا صلواتی
برگرفته ای از سایت ایندیپندنت به زبان فارسی، ۱۰ جولای ۲۰۲۱