میدان‌داری روسیه در مذاکرات احیای برجام در فضای مجازی و رسانه‌های داخل ایران با انتقاد و کنایه‌های زیادی روبرو شده است. این انتقادها پس از دیدار مستقل نمایندگان روسیه و آمریکا پیش از توقف موقت مذاکرات افزایش یافته است.
مسئولان جمهوری اسلامی ادعا می‌کنند با خودداری از مذاکره مستقیم با هیئت آمریکایی در وین این کشور را تحقیر کرده‌اند اما شواهد حاکی است تهران عنان مذاکره را به نماینده روسیه، میخائیل اولیانف سپرده است.
در باره این مسئله نشانه‌های زیادی وجود دارد اما انتشار تصویری از اولیانف که به تنهایی با رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران مشغول گفت‌وگو است بسیار بحث‌برانگیز شد.
این دو دیپلمات ظاهرا ۲۹ دسامبر (هشتم دی)، در آخرین روز از مرحله اول دور هشتم مذاکرات وین، دو بار با یکدیگر رایزنی کرده‌اند. این در حالی است که مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و آمریکا باید از طریق انریکه مورا، هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک برجام انجام شود.
برخی کاربران فضای مجازی تصویر مذاکره اولیانف با رابرت مالی را یادآور تصویر سفیران روسیه و بریتانیا عنوان می‌کنند که بازسازی عکسی از سران متفقین در دوران جنگ جهانی دوم در محل سفارت شوروی سابق در تهران بود.
اولیانف، صحنه‌گردان مذاکرات وین؟
برخی مسئولان و مذاکره‌کنندگان دولت ابراهیم رئیسی ادعا می‌کنند مذاکره دوجانبه میان نمایندگان کشورهای مختلف امری مرسوم و معمولی است.
با این حال اولیانف در روزها و هفته‌های گذشته در نقش کسی ظاهرا شده که از آینده مذاکرات خبر می‌دهد و علت عقب‌نشینی جمهوری اسلامی از برخی خواسته‌های حداکثری را توصیه روسیه و چین عنوان می‌کند.
مسیح مهاجری، مدیر مسئول روزنامه جمهوری اسلامی در سرمقاله ۱۱ دی ماه این روزنامه ماجرای دیدار خود با یک کشاورز روستایی را نقل می‌کند که در آن این کشاورز گلایه می‌کند چرا وقتی به گفته اولیانف قرار است به زودی توافق شود “مسئولان ما این خبر خوش را اعلام نمی‌کنند و مردم را در حول و ولا نگه می‌دارند؟”
یکی از مواردی که در این سرمقاله ذکر شده سخنان برخی مسئولان جمهوری اسلامی درباره روند مذاکرات است که نماینده روسیه در وین خلاف آن را بیان کرده و ظاهرا با واقعیت تطابق بیشتری دارد.
واقعیت مذاکرات به نقل از “بیگانگان”
یک نمونه، سخنان حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه و علی باقری کنی، سرپرست مذاکره کنندگان ایرانی است که ادعا کرده‌اند طرف‌های مذاکرات در وین پذیرفته‌اند که گفت‌وگو نه برمبنای پیش‌نویس توافق‌ها در پایان شش دور مذاکره در دولت حسن روحانی بلکه بر اساس پیش‌نویس پیشنهادی تیم جدید ادامه یابد.
میخائیل اولیانف به تازگی گفته چین و روسیه ایران را متقاعد کرده‌اند که مذاکرات بر اساس پیش‌نویس توافق‌هایی که در دولت روحانی به دست آمده ادامه یابد.
مسیح مهاجری با بیان این که مطالبه این روستایی این است که حقیقت را از مسئولین بشنود نوشت: «انتظار او و طبعاً توده مردم از مسئولین اینست که با مردم صادق باشند. اینطور نباشد که مردم، خبر‌ها و تصمیمات و برنامه‌های کشور خودشان را از بیگانگان بشنوند. انصافاً این کمترین انتظاری است که مردم می‌توانند از مسئولین داشته باشند.»
مشورت و حساب کردن روی روسیه
همزمان با انتشار گسترده عکس اولیانف و رابرت مالی، ویدئوی کوتاهی نیز در فضای مجازی منتشر شده که در آن علی باقری در سفری که پیش از آغاز دور جدید مذاکرات به مسکو داشته به سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه می‌گوید ایران “به طور جدی” روی رایزنی‌ها با او درباره مذاکرات حساب می‌کند.
امیرعبداللهیان نیز ۱۴ مهرماه و پیش از قطعی شدن ادامه مذاکرات احیای برجام در دولت ابراهیم رئیسی در سفری به مسکو با همتای روسی خود دیدار کرد و پس از این ملاقات گفت با سرگئی لاوروف درباره بازگشت به مذاکرات “مشورت” کرده و قرار شده مذاکرات وین “به زودی” از سر گرفته شود.
همزمان با این تحولات قرار است ابراهیم رئیسی، رئیس دولت سیزدهم به زودی به مسکو سفر کند و گفته می‌شود تمدید قرارداد بیست ساله همکاری ایران و روسیه یکی از دستورکارهای این سفر است.
حسین علایی، استاد دانشگاه در مقاله‌ای که ۱۱ دی در روزنامه جمهوری اسلامی منتشر شد به مسئولان توصیه می‌کند قبل از هر گونه تعامل به مسکو “به سوابق تاریخی و رفتار روسیه با ایران توجه کنند”.
بازی روسیه با برگ ایران مقابل آمریکا
او در ادامه تاکید می‌کند که روسیه “تا کنون هیچگاه ایران را متحد استراتژیک خود تلقی نکرده” و “همیشه از برگ ایران در حل مسائل خود با آمریکا استفاده کرده است”.
در بخشی از این مقاله آمده است: «روسیه در شورای امنیت سازمان ملل همواره علیه برنامه هسته‌ای ایران رأی داده و در زمان ریاست جمهوری آقای احمدی‌نژاد که بیشترین قطعنامه‌ها علیه ایران صادر شد، برخی از آن‌ها را دولت روسیه پیشنهاد داده است.»
علایی با اشاره به برخی سیاست‌های روسیه در مسائلی مانند جنگ ایران و عراق یا بحران قره‌باغ به روابط نزدیک مسکو با اسرائیل پرداخته و می‌گوید پدافند ضدهوایی روس‌ها در سوریه در تمام حمله‌های اسرائیل به مواضع گروه‌های مورد حمایت جمهوری اسلامی “همواره تماشاچی” بوده‌اند.
این استاد دانشگاه توصیه می‌کند: «بهتر است همچنان از سوی جمهوری اسلامی ایران، سیاست خارجی “نه شرقی و نه غربی” دنبال شود تا برداشت جامعه از سیاست خارجی کشور “فقط شرقی نه غربی” نباشد. شرقی که از خراب بودن رابطه ایران با غرب سود‌های سرشار می‌برد.»
خامنه‌ای و گرایش به شرق
علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی که تعیین‌کننده نهایی سیاست‌های کلان این کشور است، یکی از موافقان و حامیان سرسخت سیاست گرایش به شرق و دشمنی با غرب، به خصوص آمریکا به‌شمار می‌رود.
مذاکره‌کنندگان هسته‌ای دولت ابراهیم رئیسی در گفت‌وگوهایی که قرار است به احیای برجام منجر شوند روی حمایت چین و روسیه حساب زیادی می‌کنند و به نظر می‌رسد با فشار این دو کشور مجبور به صرف‌نطر کردن از بسیاری از خواسته‌هایی هستند که “خط قرمز نظام” عنوان می‌شد.
خامنه‌ای بازگشت رژیم اسلامی به اجرای تعهدات خود مطابق برجام را رفع کامل تحریم‌ها، راستی‌آزمایی آن و تعهد آمریکا به عدم خروج مجدد از توافق هسته‌ای اعلام کرده است. در پایان مذاکرات وین، که اولیانف زمان احتمالی آن را ماه فوریه اعلام کرد، مشخص خواهد شد کدام یک از این درخواست‌ها و تا چه حد پذیرفته شده است.
برگرفته ای از سایت دویچه وله فارسی، ۲ ژانویه ۲۰۲۲