ویدیو تصویری عجیب و بهت‌آور از ده،دوازده درخت چنار در شمال خیابان ولیعصر تهران را نشان می‌داد که انگار ناگهان با عصایی جادویی یا با رعد و برقی مهیب خشک شده‌اند؛ همان‌جا یک‌دست و سرپا، همچنان سر به آسمان کشیده و استوار، اما خشکِ خشک.
مدیران ناگهان به دست به کار شده و هر کدام از مجازات سریع متخلف خبر دادند؛ مجازات مالک همان ساختمانی که برای دیده شدن ملک نوسازش این درختان را خشکانده بود. در این فاصله، هنوز انگار کسی نپرسیده که چطور درختان خیابانی که ثبت ملی شده است و قرار است به عنوان یکی از ویژگی‌های هویتی پایتخت ایران به ثبت جهانی برسد، ناگهان خشک شده‌اند؛ بدون اینکه از انبوه مدیران یکی متوجه این موضوع شده باشد. اگر آن شهروند از درختان حاشیه خیابان ولیعصر در محله محمودیه فیلم نگرفته بود و فیلمش در شبکه‌های اجتماعی دست به دست نمی‌شد، چه زمانی صدایی از شهرداری و دادستانی بلند می‌شد؟
علی محمد مختاری، مدیر عامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز تهران که عمر مدیریتش به قدمت جمهوری اسلامی است، از ارسال پرونده خشک شدن چنارهای ولیعصر به کمیسیون‌های مختلف بررسی تخلف در شهرداری خبر داد و گفت که مالک ملزم شده درختانی با همان بُن بکارد. دادگستری تهران دادستان را مامور بررسی موضوع کرد و سازمان بازرسی کشور هم وارد ماجرا شد. همه یک‌صدا گفته‌اند که تخریب محیط‌زیست و فضای سبز جرم است و با آن برخورد می‌کنند.
اما «ناصر کرمی»، اقلیم‌شناس و کارشناس محیط زیست به ایران‌وایر گفت که موضوع اصلی درباره درختان خیابان ولیعصر نقش زیست محیطی آنها نیست، این درختان اگر چه تاثیر زیست محیطی هم دارند، اما نکته اصلی نقش آنها در تبدیل این خیابان به یک محور گردشگری است. به گفته او کارکرد خیابان ولیعصر در طرح جامع و طرح تفصیلی تهران، تبدیل شدن این خیابان به یک محور گردشگری بود؛ آن هم از حدود خیابان جمهوری تا میدان تجریش.
تهران، شهری برای فروش
به گفته ناصر کرمی، تهران به عنوان پایتخت، مهم‌ترین شهر توریستی ایران است. ممکن است کسی به ایران سفر کند و به اصفهان و شیراز نرود، اما حتما تهران را می‌بیند. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های شهرهای توریستی هم داشتن محور گردشگری است تا بتوان برای وضعیت گردشگری آن برنامه‌ریزی کرد. در طرح‌های جامع و تفصیلی تهران، خیابان ولیعصر به ویژه دو سوم شمالی آن به عنوان محور گردشگری تعیین شده و بخشی از آن، از محدوده ونک تا پارک وی، بر اساس طراحی شهری دهه چهل خورشیدی، قرار بوده به پیاده راه تبدیل شود. پیاده راهی با ویژگی‌های تفریحی و گردشگری که جای نشستن، استراحت و خوردن و آشامیدن داشته باشد، جایی که به مرور به جاذبه گردشگری پایتخت تهران تبدیل شود.
او معتقد است که تحقق این موضوع از دوران شهرداری «محمدباقر قالیباف» به بعد دیگر ممکن نشد، چرا که ویژگی مهم دوران شهرداری او این بود که به جای نگاه به آینده، معضل روزمره جمهوری اسلامی را حل کند، یعنی همان نگاهی که یک مدیر امنیتی ممکن است داشته باشد. کرمی توضیح داد که نگاه مدیریتی در دوران قالیباف این بود که برای حل هر مشکلی در تهران، شهر را بفروشد و از درآمد آن پروژه‌ای را اجرا کند. مثلا وقتی می‌خواست مشکل ترافیک را حل کند، پروژه‌های بزرگراه سازی و تونل‌سازی اجرا کرد و برای تامین هزینه آنها هم مجوز انبوه‌سازی در غرب تهران را داد، یعنی جایی که مسیر بادهای تهران و محل تنفس شهر بود. این طور شد که اگر چه ترافیک تهران در مقطعی قفل نشد با این پروژه‌ها، اما در مقابل شهر نابود شد. تهران به یک شهر بی‌آینده تبدیل شده است؛ چرا که با از دست دادن قدرت خودپالایی و بسته شدن محل عبور باد از غرب، این شهر برای همیشه یک شهر آلوده باقی خواهد ماند.
همین نگاه اداره شهر در دوران قالیباف موجب شد که ساخت و ساز در مناطقی از حاشیه خیابان ولیعصر که قرار بود پیاده راه شود، شروع شد و گسترش پیدا کرد. طرح پیاده راه هم عملا راه به جایی نبرد. به گفته کرمی، خشک کردن درختان خیابان ولیعصر به خاطر ساخت و ساز در حاشیه آن هم ادامه همین نگاه و سیاست است.
برنامه‌ریزی شهری تعطیل، فقط برج‌سازی
کنار گذاشتن طرح‌ها و برنامه‌های شهری در تهران و صدور غیراصولی مجوزهای آپارتمان‌سازی مشکلی است که «منصور سهرابی»، متخصص بوم‌شناسی و محیط زیست هم به آن اشاره کرد.
او مشکل رخ دادن اتفاقاتی نظیر خشکاندن درختان خیابان ولیعصر برای ساخت و ساز را نگاه مدیریت شهر می‌داند. سهرابی به ایران وایر گفت که جمعیت کنونی تهران چند برابر ظرفیت شهر است و از این رو، امکان حفظ فضای سفر کافی و مناسب، توسعه پایدار و حفظ هویت مناطق مختلف وجود ندارد. او توضیح داد که در برنامه‌ریزی شهری باید طرح‌های آمایش سرزمین را در نظر بگیرند و فضای سبز و فضاهای هویتی را بر اساس آن توسعه دهند، اما در شرایط فعلی تهران، تنها به آپارتمان‌سازی بیش از ظرفیت شهر پرداخته می‌شود. این گونه است که اقدامات زیست محیطی شهر نه تنها مناسب نیست که حتی گاهی شاهد رها کردن فاضلاب پای درختان هستیم.
منصور سهرابی درختان چنار خیابان ولیعصر تهران را نه تنها عامل هویت‌ساز شهر بلکه موجب تلطیف هوا و بهبود ویژگی‌های بصری می‌داند؛ درختانی که آشیانه پرندگان هستند و بدون آنها این خیابان هویت خود را از دست می‌دهد.
هویت تهران و خاصیت زیست محیطی
چنارهای ولیعصر تهران شاید از معدود درختانی در جهان باشند که در کنار ارزش زیست محیطی، ارزش هویتی و گردشگری بالایی برای یک شهر دارند. ناصر کرمی می‌گوید، آنها حالا به شعر و سینما و داستان‌ها هم راه پیدا کرده‌اند.
«محمد درویش»، پژوهشگر و فعال محیط زیست هم به ایران وایر گفت که اهمیت این درختان از نظر هویت شهری و منظر شهری در این است که تراکم و آراستگی این درختان در حاشیه طولانی‌ترین خیابان پایتخت، آن را به بخشی از هویت این خیابان و هویت تهران تبدیل کرده است. این خیابانی است که نه تنها تهرانی‌ها بلکه مسافرانی که به این شهر می‌روند هم با آن خاطره دارند و موزه‌ها، مراکز فرهنگی و خانه‌های افراد سرشناس در حاشیه آن یا در نزدیکی آن است.
البته به گفته او از نظر زیست محیطی هم این درختان تا حدودی موجب تعدیل شرایط اقلیمی می‌شود، آلودگی صوتی را کاهش می‌دهد و محل آشیان‌سازی برای پرندگان فراهم می‌کند.
درختانی که تعدادشان در سال ۱۳۱۷ با پایان پروژه کاشت در حاشیه این خیابان ۱۸ کیلومتری به ۲۴ هزار اصله رسید، به گفته منصور سهرابی هم ویژگی خاص هویتی به این خیابان و البته شهر تهران داد.
اما این هویت، این دلبستگی، این نسیم خنکی که از لابلای چنارها می‌وزد، این بازی سایه و آفتاب که از میان برگ‌ها وقت قدم زدن در پیاده روی ولیعصر چشم را خیره می‌کند، بازی هزار رنگ برگ‌ها در فصل پاییز و سقف برفی روی چنارها در زمستان چقدر برای مدیران جمهوری اسلامی در دهه‌های اخیر مهم بوده است؟
برگرفته از سایت ایران وایر، ۳۰ جولای ۲۰۲۲