پیمان یاریان
زندان تهران بزرگ (فشافویه) که در بیانیان‌های جنوب تهران واقع شده، یکی از غیراستانداردترین زندان‌ها و عدم امکانات رفاهی و فضای کافی برای نگهداری زندانیان است. در جریان سه ماه خیزش «زن، زندگی، آزادی»، هزاران شهروند بازداشت شده به این زندان منتقل شدند و در شرایط نامناسبی به سر می‌برند.
در جریان اعتراضات سراسری اخیر بعد از قتل حکومتی ژینا (مهسا) امینی، نیروهای امنیتی تعداد زیادی از شهروندان و فعالان حوزه‌های مختلف را بازداشت و روانه زندان‌ها کرده‌اند. بنا به گزارش نهادهای حقوق بشری تاکنون بیش از ۱۸ هزار نفر طی سه ماهه بازداشت شدند و کودکان را نیز در بر می‌گیرد. زندان‌های ایران علاوه بر عدم استاندارهای مناسب جهت نگهداری زندانیان و فرسودگی بافت ساختمان آنها، توانایی نگهداری این همه بازداشتی بلاتکلیف را ندارند. به همین دلیل در حال حاضر زندانیان با مجموعه‌ای از کمبودها و شرایط نامناسب نگهداری می‌شوند که فشار مضاعفی را به آنها تحمیل می‌کند. وجود چنین شرایطی، نگرانی درباره سلامت افراد بازداشت شده را افزایش داده است.
در این میان زندان تهران بزرگ (فشافویه) که در ۳۲ کیلومتری جنوب تهران واقع شده، وضعیت اسفباری نسبت به سایر زندان‌ها دارد. بنا به گواهی شاهدان عینی و نیز گزارش‌های سازمان‌های حقوق بشری، زندان تهران بزرگ گنجایش این حجم از زندانی را ندارد، این در حالی است که در طول سه ماه گذشته هر روز بر تعداد زندانیان افزوده شده است.
هرانا، ارگان خبری مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران، ۱۲ آذر ماه طی گزارشی از زندان تهران بزرگ، نوشت که بسیاری از بازداشت شدگان اعتراضات اخیر در تیپ ۶ زندان تهران بزرگ نگهدری می‌شوند و با مشکلاتی چون نبود لوازم بهداشتی و آب گرم، عدم بهره‌مندی از غذای مکفی و سالم و همچنین تراکم جمعیت بالای زندانیان و بازداشت شدگان مواجه هستند. این گزارش اشاره داشت که سرمای محیط، موجب شیوع بیماری در میان زندانیان تیپ ۶ زندان شده است.
یک منبع آگاه، شرایط زندان تهران بزرگ در این روزها را چنین توصیف کرده است: «در هر اتاق ۱۸ تخت وجود دارد و حداقل ۱۰ نفر روی زمین می‌خوابند. روزانه سه وعده غذایی کم حجم و بسیار بدکیفیت به همراه ۲ عدد نان میان زندانیان توزیع می‌شود. آب لوله‌کشی نیز به دلیل شوری بیش از حد، قابل آشامیدن نیست. همچنین فروشگاه زندان اجناس را با قیمت بسیار بالایی به زندانیان می‌فروشد. برای استحمام، آب گرم در اختیار زندانیان قرار ندارد و تعداد زیادی به علت سرمای محیط، دچار سرما خوردگی شده‌اند. به‌علاوه نبود دارو و لوازم بهداشتی، موجب شیوع بیماری در بین زندانیان شده است.»
منبع هرانا همچنین از بازجویی‌های همراه با خشونت از بازداشت شدگان خبر داده بود.
بنا به گزارش سایت تحلیلی خبری عصر ایران، تنها در اولین ماه آغاز اعتراضات سراسری، ۳ هزار بازداشت شده را به زندان تهران بزرگ منتقل کردند.
احمد علیرضابیگی، از اعضای کمیسیون شوراها و امور داخلی مجلس شورای اسلامی، در تاریخ ۲۷ مهر ۱۴۰۱ طی بازدیدی از زندان تهران بزرگ، ضمن تایید انتقال ۳ هزار شهروند بازداشت شده به فشافویه (اگرچه او ادعا کرده از این تعداد جز ۸۳۵ نفر بقیه با قرار وثیقه آزاد شده‌اند)، از انتقال ۱۳۰۰ نفر از زندانیان زندان اوین بعد از حادثه آتش‌سوزی این زندان خبر داد.
این نماینده مجلس همچنین به «کاستی‌هایی در زمینه بهداشت، تغذیه و دسترسی به تلفن برای زندانیان» و «تحت تاثیر فشار روانی» قرار داشتن زندانیان اشاره کرده بود که ناشی از وضعیت بلاتکلیفی است. علیرضابیگی همچنین به حضور ۲۰۰ دانش‌آموز در بین بازداشت شدگان اشاره کرده بود.
احمد علیرضا بیگی در حالی از شرایط نامناسب بازداشتی‌ها در زندان تهران بزرگ صحبت به میان آورد که در تاریخ ۶ مهر ۱۴۰۱، دادستان کل کشور، محمد جعفر منتظری از زندان فشافویه به مدت دو ساعت بازدید کرد و گفته بود «همه بازداشت شدگان اعتراضات اخیر از شرایط خود اعلام رضایت کرده‌اند.»
همه این موارد، تصویری از شرایط نامناسب و تراکم بالای زندانیان در زندان تهران بزرگ را نمایان می‌کند که با توجه به گزارش‌های پیشین در رابطه با سابقه غیراستاندارد این زندان، وضعیت دشوار برای افرادی که در این زندان دوران حبس خود را سپری می‌کنند و یا در بازداشت هستند، مضاعف می‌کند.
نگاهی به وضعیت سخت بازداشت‌شدگان در زندان فشافویه
پس از دستگیری برخی از هنرمندان، دانشجویان، فعالان مدنی و چهره‌های شناخته شده هنری و ورزشی در ارتباط با اعتراضات سراسری اخیر، تعدادی از آنها را از زندان اوین به زندان فشافویه منتقل کردند. از میان آنها می‌توان به بنیامین مقدسی، دانشجوی ۲۳ ساله دانشگاه تهران اشاره کرد. مقامات زندان بدون هیچ توضیحی مقدسی را پس از سپری کردن دو ماه در بند ۲۴۱ زندان اوین به زندان فشافویه منتقل کردند.
طبق گزارشی از هرانا، ارگان خبری مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران، هژیر باخویشی، دانش آموخته مهندسی کامپیوتر دانشگاه شریف نیز پس از اینکه در تاریخ ۳ مهر دستگیر شد او را به زندان فشافویه بردند. این درحالی است که هژیر از دسترسی به داروهایش محروم مانده است.
آتنا دائمی، زندانی سیاسی سابق و فعال حقوق بشر، در توییتی به وضعیت وخیم زندان فشافویه پرداخت و نوشت:
«زندانیان بسیاری در زندان فشافویه حین بازداشت یا تحت شکنجه، زخمی شده و آسیب جسمانی دیده‌اند و از دارو و رسیدگی پزشکی محرومند.»
آتنا دائمی در ادامه به وضعیت یاشار توحیدی اشاره کرد، زندانی سیاسی که پس از واقعه آتش‌سوزی زندان اوین بر اثر تیراندازی نیروهای امنیتی زخمی شد.
در این بین باید به تعداد بیشماری از دستگیرشدگان بی‌نام و نشانی اشاره کرد که بنا به دلائل زیاد از سرنوشت، وضعیت پرونده و نیز شرایط جسمنی و روانی آنها اطلاعی در دست نیست.
زندان فشافویه و عدم رعایت اصل تفکیک جرائم
اگر زمانی دلیل برپایی زندان فشافویه در جنوب پایتخت، برپایی اردوگاهی برای اسکان محکومان موادمخدر بود تا آنها را زندانیان زندان‌های استان تهران جدا کند، مدت‌هاست که زندانیان سیاسی و بازداشت شدگان اعتراضات را هم اغلب بدون رعایت اصل تفکیک جرائم در این زندان نگهداری می‌کنند.
عدم رعایت اصل تفکیک جرائم نیز در سال‌های اخیر به ابرازی جهت آزار و تحت فشار قرار دادن زندانیان سیاسی در دست مسئولان زندان و نیروهای امنیتی تبدیل شده است. زندانیان سیاسی همواره به این امر معترض بوده و همین مسئله نگرانی خانواده زندانیان و فعالین حقوق بشری را به دنبال داشته است.
در سال‌های اخیر جدای از صدور احکام سنگینی که بر شانه‌های زندانیان سیاسی سنگینی کرده، زندان محل نگهداری نیز به هیچ وجه مناسب این دست از زندانیان نبوده است و عدم رعایت اصل تفکیک جرائم، در مواردی جان زندانیان را مورد خطر قرار داده است و تحمل دوران حبس را برای آنها دشوارتر کرده است، به صورتی که زندانبان‌ها از این موضوع به مثابه ابزاری برای تحت فشار قرار دادن زندانیان سیاسی استفاده می‌کنند.
برای مثال می‌توان به سرانجام زندگی علیرضا شیرمحمدعلی، زندانی سیاسی که در زندان فشافویه کشته شد، اشاره کرد.
علیرضا شیرمحمدعلی در تاریخ ۲۰ خرداد ۱۳۹۸ از سوی دو تن از زندانیان بزهکار با چاقو مورد حمله قرار گرفت و کشته شد. زخم‌های ناشی ازضربات پی در پی چاقو بر بدن این زندانی سیاسی باعث شده بود که پیش از رسیدن به بیمارستان جان بسپارد.
پیش از این اتفاق علیرضا شیرمحمدعلی و زندانی سیاسی دیگری به نام برزان محمدی که در ارتباط با اعتراضات مرداد ۹۷ بازداشت شده بود، به دلیل فقدان امنیت جانی در زندان فشافویه، عدم رعایت اصل تفکیک جرائم و عدم انتقال آنها به زندان اوین، دست به اعتصاب غذا زده بودند. این تنها نمونه‌ای است که نشان می‌دهد شرایط زندانیان تا چه اندازه در این زندان دشوار است، علی‌الخصوص برای زندانیان سیاسی و بازداشت شدگان اعتراضات.
زندان فشافویه و عدم وجود فضای کافی برای زندانیان
در پی اعتراض‌های آبان ۹۸ نیز تعداد زیادی از زندانیان سیاسی و بازداشت شدگان را روانه زندان تهران بزرگ (فشافویه) کردند. بعد از آبان ۹۸، در بند ۸ این زندان که برای ۵۰ نفر در نظر گرفته شده بود، بیش از ۲۰۰ نفر بازداشتی نگهداری می‌شدند.
ظرفیت هر اتاق در زندان فشافویه ۹ نفر است اما در بیشتر مواقع در هر اتاق ۳۵ تا ۴۰ نفر نگهداری می‌شود. طبق گفته شاهدان عینی؛ زندانیان برای نشستن و خوابیدن در نوبت به‌سر می‌برند. ساس در همه اتاقها وجود دارد و اغلب ۴ سرویس بهداشتی و ۳ حمام برای بیش از ۲۵۰ نفر اختصاص داده شده است.
زمانه پیش‌تر در گزارشی به تاریخ تاریخ ۱۱ اردیبهشت ۱۳۹۹ در گفت‌وگو با منابع آگاه، از شرایط نامناسب و دشوار زندان مرکزی تهران بزرگ نوشته بود. بر پایه این گزارش، هیترهای بندها در زمستان کار نمی‌کنند و سالن و اتاقها بسیار سرد می‌شود، از این‌رو زندانیان ناچار شده بودند با اجاق برقی اِلِمنتی که در آشپزخانه بند وجود داشت اتاق را گرم نگه دارند. محیط بندها مرطوب و کثیف گزارش شده که افزایش بیماری در بین زندانیان را بالا می‌برد. گزارش‌های منابع آگاه و زندانیانی که از زندان فشافویه آزاد شده‌اند نیز حکایت از نداشتن فضای کافی هواخوری برخی بندها و بدون امکانات بودن آشپزخانه بندها حکایت دارد.
اما این همه ماجرا نیست، با توجه به شرایطی نامناسبی که بر زندان فشاقویه حاکم است، خبرگزاری فارس ۲۷ مهرماه سال جاری در گزارشی اعلام کرد که بررسی‌های آماری از ترکیب سنی بازداشتی‌های اعتراضات اخیر نشان می‌دهد که ۴ درصد کمتر از ۲۰ سال و ۴۸ درصد نیز بین ۲۰ تا ۳۵ سال سن دارند. بر اساس این امار می‌تواند سنجید که این افراد هیچ تجربه و تصوری در خصوص زندان، آن هم در زندان خطرناک و بدنامی چون تهران بزرگ (فشافویه) ندارند.
در جریان اعتراضات آبان ۹۸ زمانی که شرایط مشابهی به وجود آمده بود و تعداد زیادی از شهروندان بازداشت و به زندان فشافویه منتقل شدند، حسن خلیل‌آبادی، رئیس وقت شورای اسلامی شهرستان ری اظهار داشت که «زندان فشافویه امکانات لازم را ندارد و استقرار این تعداد بازداشتی در این مکان سخت است.»
عادی‌سازی رنج و نبود امکانات در زندان فشافویه
در بیشتر زندان‌های ایران، عدم وجود بهداری مناسب رنجی گران و عذابی الیم بر زندانیان مستولی کرده است. با وجود فقدان بهداری استاندارد و عدم تجهیزات لازم درمانی-پزشکی، وجود آنها توأم با رنجی به مانند شکنجه برای زندانی است.
بهداری زندان فشافویه در بیشتر مواقع فقط نام بهداری را یدک می‌کشد. عدم نظارت بر رفتار و ادبیات پزشکان و بهیاران حاضر در بهداری زندان، افراد بازداشتی با انواع محرومیت‌ها و عدم حق درمان و تشخیص پزشکی غیر مؤثر روبه‌رو هستند. برخی مواقع زندانی از حق درمان باز می‌ماند. گاهی زندانی حق برخورداری اعزام به مراکز درمانی را به سختی به دست می‌آورد. بنا به گفته فعلان مدنی و نیز نهادهای حقوق بشری مسئولان زندان به عمد از بیماری یک فرد زندانی برای سرکوب او استفاده می‌کنند.
علاوه بر کاستی‌های بهداشتی و درمانی در زندان فشافویه، حق دسترسی به تلفن جهت تماس با خانواده هم محدود است. زندانیان باید مدت طولانی در صف بمانند تا بتوانند از تلفن استفاده کرده و چند دقیقه محدود با خانواده‌های خود تماس بگیرند.
موقعیت مکانی زندان فشافویه نیز امکان ملاقات حضوری را برای بسیاری از خانواده زندانیان دشوار کرده است، زیرا این زندان در بیرون از شهر تهران قرار دارد.
قطعی آب و برق یکی دیگر از معضلاتی است که مسئولان زندان بدون توضیح و یا ابراز دلیلی بر زندانیان تحمیل کرده‌اند.
گزارش‌های سال‌های گذشته نشان می‌دهد زندان فشافویه مملو از شپش است. مسئولان زندان برای اذیت کردن زندانیان و به بهانه بیماری واگیردار ناشی از شپش آنان را در این هوای سرد وادار کرده‌اند که در فضای باز زندان به هوا خوری بروند. این در حالی است که بیشتر زندانیان زیر ۲۰ سال سن دارند و اکثراٌ لباس گرم به همراه نداشته و در آن هوای سرد در شرایطی اسفناک به‌سر می‌برند. به گفته شاهدان عینی مسئوولین زندان از دادن لباس گرم و دیگر امکانات به زندانیان فشافویه مرتب با طفره رفتن، زندانیان معترض را در عذاب قرار داده‌اند.
شرایط زندانیان سیاسی در زندان فشافویه به مراتب بدتر است. پروندهسازی، عدم رسیدگی پزشکی، توهین و تحقیر کلامی، قتل و شکنجه و رو در رو کردن با افراد شرور و خطرناک زندان مواردی هستند که زندانیان سیاسی به‌طور مداوم از آن ناخرسند بوده‌اند.
آنچه مشخص است، زندان فشافویه نه تنها امکانات رفاهی و استانداردهای لازم را جهت نگداری زندانی ندارد، بلکه بنا به وسعت بازداشت‌شدگان در زندان فشافویه، وضع بغرنج و فاجعه‌باری برای آنان به همراه دارد.
برگرفته ای از سایت رادیو زمانه، ۱۸ دسامبر ۲۰۲۲