حکومت ایران پیشنهاد عقد یک توافق همکاری راهبردی، مشابه آنچه سال گذشته با چین امضا شد، به هند داده است. وب‌سایت «لایو مینت» هند که از مهم‌ترین رسانه‌های اقتصادی این کشور است، این خبر را روز یکشنبه، ۱۸ دسامبر (۲۷ آذر)، به نقل از دو منبع آگاه منتشر کرد و افزود: «این بخشی از تلاش این کشور تحریم‌زده برای جذب سرمایه‌گذاری در بخش‌های انرژی و زیرساخت خود است.»
دو منبع مطلع به «مینت لایو» گفتند که علی باقری کنی، معاون وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران، در سفر ماه گذشته خود به دهلی نو، در دیداری با گروهی از کارشناسان هندی، این پیشنهاد را مطرح کرده است. به گفته این منابع، حکومت ایران خواهان سرمایه‌گذاری هند در بخش‌های زیرساخت و انرژی است. اما «مینت لایو» تاکید کرد: «جزئیات توافق پیشنهادی بین ایران و هند هنوز روشن نیست. اما به گفته این منابع، این موضوع در وزارت امور خارجه تحت بررسی است. این وزارتخانه به پرسش‌های ما در این مورد پاسخ نداد.»
چین و هند در حکم دو کشور بزرگ آسیا، از دیرباز رقبای راهبردی محسوب می‌شوند و در سال‌های اخیر، اختلافات قدیمی مرزی آن‌ها به درگیری‌های محدودی هم منجر شده است. از موضوعات رقابت این دو کشور، راه‌های ترابری زمینی و دریایی در جنوب آسیا، دریای عرب و اقیانوس هند است. پکن در ساخت بندر گوادر در بلوچستان پاکستان نقش اصلی داشته است، و گمان می‌شد که تهران هم بتواند با سرمایه‌گذاری هند، بندر چابهار را در بلوچستان ایران به مثابه رقیبی در مقابل گوادر مطرح کند. اما تداوم و افزایش تحریم‌های جهانی علیه جمهوری اسلامی ایران، باعث شد که هند تمایلی به حضور گسترده در پروژه چابهار نشان ندهد و به آنجا هم پای چین باز شود.
جزئیات توافق میان حکومت ایران و چین مشخص نیست، اما بسیاری باور دارند که رابطه کنونی ایران و چین نابرابر است و حکومت جمهوری اسلامی در این زمینه از منافع ملی ایران پاسداری نمی‌کند. چین از خریدارهای اصلی نفت تحریمی ایران با تخفیف‌های گزاف بوده است. اما سفر اخیر شی جین‌پینگ، رئیس جمهوری این کشور، به عربستان سعودی و نشست مشترک او با رهبران کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس، تردیدهایی در مورد این رابطه نفتی نیز ایجاد کرده است؛ به‌ویژه در پی بیانیه‌های مشترک جین‌پینگ با ریاض و رهبران «شورای همکاری خلیج[فارس]» که با اشاره ضمنی به دفاع پکن از تلاش برای حل موضوع حاکمیت سه جزیره ایران در خلیج فارس (که امارات متحده عربی آن‌ها را بخشی از خاک خود می‌داند)، باعث خشم بسیاری از ایرانیان شد.
هند سومین مشتری بزرگ نفت جهان است و سابقه خرید گسترده نفت از ایران را دارد. اما معلوم نیست که چقدر حاضر به دور زدن تحریم‌ها باشد. این کشور که بنیانگذار «جنبش غیرمتعهدها» است، در سال‌های اخیر بیشتر به آمریکا نزدیک شده و همراه با این کشور، استرالیا و ژاپن، عضو گروه امنیتی چهار کشور حوزه اقیانوس آرام و هند است که با نفوذ چین مقابله می‌کنند.
هند البته در برخی موارد، مانند جنگ اوکراین، با غرب زاویه دارد و رابطه تسلیحاتی گسترده خود را با روسیه حفظ کرده است. نارندرا مودی نخستین نخست‌وزیر هند در سال‌های اخیر است که در نشست‌های «جنبش غیرمتعهدها» کمتر شرکت می‌کند و به روشنی، میل به نزدیکی با آمریکا دارد. مودی از حزب راستگرای «مردم هند» (باراتیا جاناتیا) است و سنت سیاست خارجی آن، با حزب «کنگره هند» که چپ میانه است و حزب بنیانگذار استقلال در این کشور به شمار می‌رود، متفاوت است. البته وزیران خارجه دولت مودی هم در عین نزدیکی به سیاست‌های آمریکا، معمولا بر جهان «چندقطبی» تاکید دارند.
شرکت‌های نفتی دولتی هند، «اون‌ان‌جی‌سی» و «اویل ایندیا»، در کاوش نفت و گاز در ایران مشارکت داشته‌اند. میدان گازی «فرزاد ب» در خلیج فارس را نیز یک کنسرسیوم هندی کشف کرد. به گفته «مینت لایو»، در سفر باقری کنی توافق شده است که هند به همکاری در توسعه پایانه «شهید بهشتی» در بندر چابهار ادامه دهد. اما در شرایطی که حکومت ایران از همیشه منزوی‌تر شده و با چالش‌های بیشتر مواجه است، کشورهای خارجی شاید خواهان سو‌ء‌استفاده از استیصال آن و پیشبرد منافع خود باشند.
برگرفته ای از سایت ایندیپندنت فارسی، ۱۹ دسامبر ۲۰۲۲