رئیس اتاق بازرگانی تهران از خروج سالانه ۱۰ میلیارد دلار سرمایه از ایران خبر داده و گفته این روند رو به افزایش است. گزارش‌ها نشان می‌دهد مشکلات اقتصادی و کاهش ارزش پول ملی در صدر دلائل تمایل مهاجرت از سوی ایرانیان است و تنها یک درصد از ایرانیان مهاجر، تمایل به بازگشت به کشورشان را دارند.
مسعود خوانساری رئیس اتاق بازرگانی تهران اعلام کرده که خروج سالانه سرمایه از ایران به ۱۰ میلیارد دلار رسیده و به نظر می‌رسد که فرار سرمایه از این رقم نیز بیشتر شود.
رئیس اتاق بازرگانی تهران با اشاره به تجربه تورم‌های دو رقمی در ۴ دهه اخیر گفته که «تورم در سال‌های اخیر ۳۰ تا ۴۰ درصدی شده است همچنین ارزش پول ملی نسبت به تورم روزانه اُفت پیدا می‌کند و از سوی دیگر ما با مقوله کاهش سرمایه اجتماعی مواجه هستیم. امیدی که برای ما باقی مانده است تحول دیجیتال است که می‌تواند عقب‌ماندگی‌های ما را جبران کند.»
مسعود خوانساری با تأکید بر اینکه وجود جوانان فعال در حوزه استارتاپ‌ها و هدایت دانش آنها به بخش‌های صنعتی و بازرگانی می‌تواند شرایط اقتصاد را بهبود ببخشد، گفته که در وضعیت فعلی شاهد خروج نخبگان از کشور در همه زمینه‌ها هستیم.
مسعود خوانساری با مقایسه آنچه پس از انقلاب ۵۷ بر سر اقتصاد ایران آمده و آنچه اقتصاد ترکیه در این ۴۳ سال طی کرده گفته که «اقتصاد ایران و ترکیه در سال ۱۳۵۷ نزدیک به هم بود اما اکنون ترکیه ۵۰۰ میلیارد دلار از اقتصاد ایران پیشی گرفته است.»
گزارش‌ها از خروج سرمایه از کشور ارقامی باورنکردنی را مطرح می‌کنند؛ آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد تنها در ۹ ماهه سال گذشته، بیش از ۱۰ میلیارد و ۱۳۴ میلیون دلار سرمایه از ایران خارج شده است.
روزنامه «وطن امروز» نزدیک به جناح اصولگرایان جمهوری اسلامی نیز در اواخر مهرماه گزارشی از وضعیت اقتصادی ایران پس از اعتراضات منتشر کرده و مدعی شده بود که با گذشت یک ماه از اعتراضات سراسری در ایران بیش از ۱۰ هزار میلیارد ریال پول شهروندان از بازار سرمایه خارج شده است.
گزارش‌های قبلی بانک مرکزی میزان خروج سرمایه از ایران در فاصله سال ۱۳۹۰ تا ابتدای سال ۱۳۹۹ را بالغ بر ۱۰۰ میلیارد دلار اعلام کرده بود، یعنی در این مدت سالانه حدود ۱۱ میلیارد دلار از ایران خارج شده است.
خروج سرمایه نقدی و خروج سرمایه انسانی از ایران را می‌توان تهدیدی جدی برای اقتصاد کشور در سال‌های آینده ارزیابی کرد.
طی سال‌های گذشته علاقه به مهاجرت در انواع مختلف آن، در میان ایرانیان افزایش یافته و از پزشک و پرستار و مهندس، تا دانشجو و کارگر و هنرمند به دنبال راهی برای مهاجرت و اقامت یا کار در کشورهای دیگر هستند.
یکی از مهمترین دلایل مهاجرت و خروج و سرمایه نقدی از ایران، عدم امنیت اقتصادی و اشتغال است. نه تنها صاحبان سرمایه با توجه به کاهش روزافزون ارزش ریال و افزایش ریسک‌های سرمایه‌گذاری در ایران به دنبال تبدیل سرمایه خود به طلا و ارز یا خروج آن در کشور هستند تا ارزش آن حفظ شود بلکه نیروی کار نیز برای درآمد و امنیت شغلی به دنبال مهاجرت است. دستمزدهای ناچیز در ایران که نه تناسبی با دستمزدهای مشاغل همتراز در منطقه دارد و نه تناسبی با تورم و خط فقر در ایران مهمترین انگیزه نیروی کار برای مهاجرت به دیگر کشورهاست.
در شرایطی در دهه‌های گذشته نخبگان و دانشجویان مقاطع تکمیلی بیشترین جمعیت مهاجران تحت عنوان «فرار مغزها» را تشکیل می‌دادند که اکنون از نیروی کار تحصیلکرده از جمله پزشک و پرستار و مهندس، تا دیگر نیروهای کار حرفه‌ای و ماهر مانند استادکاران ساختمانی، کشاورزان و طراحان فرش در حال مهاجرت به کشورهای دیگر هستند.
بهرام صلواتی مدیر رصدخانه مهاجرت گفته که «نرخ مشارکت اقتصادی کشور ۴۰ درصد است که این درصد بحرانی‌ست. وقتی اینترنت را می‌بندیم، اشتغال از بین می‌رود. ۲۵ سال طول می‌کشد که نیروی مولد در کشور تولید شود، در حالی که نیروی مولد ما به نیروی غیرمولد تبدیل شده و در کشورهای دیگر به دنبال آینده خود می‌گردد. در چنین شرایطی از افزایش جمعیت سخن گفته می‌شود. تا زمانی که مطمئن نباشیم از نظر اقتصادی و اجتماعی، وضعیت‌مان خوب می‌شود به سوی فرزندآوری و افزایش جمعیت نمی‌رویم. در چنین شرایطی هر چقدر هم افزایش جمعیت داشته باشیم باز هم از کشور مهاجرت می‌کنند. به عبارتی ما در تراز منفی هستیم و تا زمانیکه در این وضعیت قرار داشته باشیم وضع همین است.»
مهاجرت کادر درمان از کشور در سه سال گذشته و پس از شیوع کرونا با افزایش چشمگیری روبرو شد. «رصدخانه مهاجرت ایران» در پیمایشی در تابستان سال ۱۴۰۱ میزان تمایل، تصمیم و اقدام به مهاجرت حوزه سلامت را بررسی کرد. بر اساس این پیمایش نیمی از شرکت‌کنندگان تمایل زیاد و بسیار زیاد به مهاجرت داشتند. نکته مهم‌تر در این پیمایش این است که بیش از یک سوم افراد شرکت‌کننده حتی تمایل به کار در مشاغل غیرتخصصی و پایین‌تر در خارج از کشور را داشتند. به عبارتی نیروهای آموزش‌دیده، پس از سال‌ها تحصیل ترجیح می‌دهند در مشاغلی به جز آنچه برای آن زحمت کشیده و آمادگی دارند و حتی در رده‌های پایین‌تر مشغول به کار شوند، اما از ایران بروند.
بر اساس گزارش «رصدخانه مهاجرت ایران»، مهاجرت داوطلبانه نیروی متخصص تحصیلکرده و نیروی کار ماهر در سه سال گذشته منجر به خروج بیش از چهار هزار پزشک از ایران شده است. باید در نظر داشت این آمار فقط برای پزشکان است و اگر با آمارهای مهاجرت پرستاران و سایر بخش‌های حوزه سلامت تجمیع شود، رقم بزرگ‌تری حاصل می‌شود. آمار دقیقی از مهاجرت پرستاران در دست نیست. سال ۲۰۱۸ و تنها در کشور امریکا، چهار هزار پرستار ایرانی فعال بودند. تعداد پزشکان ایرانی که به کشورهای دیگر مهاجرت کرده‌اند.
بر اساس داده‌های سالنامه مهاجرت ۱۴۰۱، سه دسته عوامل مرتبط با مسائل اقتصادی، مدیریتی و شغلی- رفاهی بر مهاجرت بخش سلامت تاثیرگذار است. آنطور که نتایج این پیمایش نشان می‌دهد، از نظر عوامل کلان اقتصادی و اجتماعی موثر بر مهاجرت بیش از ۵۰ درصد از افراد شرکت‌کننده معتقد بودند بی‌ثباتی اقتصادی و اجتماعی در ایران، فساد نهادینه در کشور و شیوه حکمرانی در کشور مهمترین عوامل تاثیرگذار بر مهاجرت در حوزه سلامت هستند. به طور کلی در میان شاغلان بخش سلامت، عواملی مانند عدم تناسب میان درآمد و هزینه‌های زندگی، تبعیض و نابرابری درآمدی در افزایش انگیزه افراد برای مهاجرت بیشتر است. همچنین رانت و روابط ناسالم مدیران و ناکارآمدی مدیران بهداشت و درمان کشور نیز به عنوان عوامل مدیریتی تأثیرگذار بر مهاجرت کادر درمان است.
سیمین کاظمی جامعه‌شناس نیز درباره مهاجرت کادردرمان گفته «با توجه به تحقیقتاتی که روی دانشجویان پزشکی دانشکده شهید بهشتی انجام دادم، عوامل اصلی مهاجرت کادر درمان در ۸ مورد طبقه‌بندی می‌شوند: شرایط شغلی، شرایط تحصیلی، تنزل جایگاه و منزلت اجتماعی کادر درمان، فقدان تعادل بین کار و زندگی، فقدان انگیزه، تاثیرپذیری از دیگران، شرایط عمومی کشور (از جمله وضعیت اقتصادی و اجتماعی)، مقایسه وضعیت ایران با کشورهای دیگر.»
به گفته این جامعه‌شناس «کادر درمان عقیده دارند که تلاش کردن در ایران بی‌فایده است و اغلب آنها از اصلاح امور ناامید هستند.»
آمارها نشان می‌دهد که در سال ۲۰۲۰ میلادی رتبه ایران در مهاجرت شهروندان از کشور در میان ۲۳۲ کشور ۵۴ بود. در همان سال هم رتبه مهاجرت دانشجویان از ایران در میان ۲۴۱ کشور ۱۷ بود. بر اساس یافته‌های گالوپ تنها یک درصد از مهاجران ایرانی میل به بازگشت دارند و بر این اساس مهاجران ایرانی کمترین میزان تمایل بازگشت به کشور خود را در میان مهاجران کشورهای دیگر دارند!
سیمین کاظمی همچنین درباره چرایی میل بسیار کم ایرانیان برای بازگشت به کشور گفته که «شرایط کشور به گونه‌ای است که اگر کسی خودش را از این وضعیت نجات دهد حاضر نیست دوباره به همان شرایط برگردد. مهاجران به همه مشکلات مهاجرت واقف‌اند اما آن را به جان می‌خرند تا چیزهای مهم دیگری به‌دست بیاورند.»
برگرفته ای از سایت کیهان لندن، ۴ ژانویه ۲۰۲۳