نزدیک به دو سال است که واردات به ایران چهار میلیارد دلار بیشتر از صادرات شده و یک‌سوم تجارت خارجی اقتصاد را هم قاچاق کالا تشکیل داده است. آمار‌ها نیز از قاچاق ۵۵۰ هزار میلیارد تومان کالا به ایران در سال ۱۴۰۰ حکایت دارند.
قاچاق کالا پدیده‌ای نام‌آشنا در اقتصاد ایران است که ده‌ها نهاد ریز و درشت متولی مبارزه با آن معرفی شده‌‌اند اما هرگز نهاد و مرجعی به طور دقیق مشخص نکرده است که سالانه چه میزان کالا و به چه ارزشی، به ایران قاچاق یا از ایران قاچاق می‌شود.
روزنامه فرهیختگان در تازه‌ترین شماره خود، گزارش کرده که ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز به‌تازگی گزارشی از حجم قاچاق به نهاد ریاست‌جمهوری فرستاده و در انتظار دستور مقام‌های مسئول برای انتشار آن است.
با این حال در غیاب این گزارش‌ها هم مجموعه داده‌های متناقضی از حجم قاچاق کالا در اقتصاد ایران در دسترس است که بین رقم ۱۲ تا ۳۰ میلیارد دلار در سال نوسان دارد.
برخی از اعضای اتاق بازرگانی معتقدند بیش از یک‌سوم واردات ایران از طریق قاچاق انجام می‌شود. جواد حسینی‌کیا، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس، هم ارزش مالی کالاهای قاچاق به ایران را سالانه ۲۶ میلیارد دلار اعلام کرده و مصطفی پورکاظم شایسته، معاون امور مقابله و هماهنگی حقوقی در ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، هم می‌گوید سهم قاچاق خروجی از ایران در سال ۱۴۰۰ حدود شش میلیارد دلار و قاچاق ورودی هم ۱۴ میلیارد دلار است.
اگر دلار سال ۱۴۰۰ را ۲۷ هزار تومان در نظر بگیریم، ارزش ریالی قاچاق کالا در این سال حدود ۵۵۰ هزار میلیارد تومان بوده است. این در شرایطی است که ارزش کل صادرات بخش کشاورزی ایران در این سال حدود ۱۴۰ هزار میلیارد تومان، ارزش صادرات بخش صنعت ۱۲۲ هزار میلیارد تومان و ارزش صادرات بخش پتروشیمی و اقلام نفت‌پایه نیز ۳۲۲ هزار میلیارد تومان بوده است. با مقایسه این آمار می‌توان پی برد که حجم قاچاق کالا در سال ۱۴۰۰ معادل ۴۲ درصد کل صادرات ایران بوده است.
این مقایسه به‌خوبی نشان می‌دهد که در حوزه قاچاق کالا در ایران چه سود هنگفتی وجود دارد و چرا هیچ نهاد، سازمان و مجموعه‌ای توان و قدرت مقابله با آن را ندارد.
پوشاک از جمله حوزه‌های جذاب با سود بالا است که قاچاقچیان در آن به‌شدت فعال‌اند و سود خوبی هم به جیب می‌زنند. در این میان، خواسته چندساله تولیدکنندگان و صاحبان صنایع برای مبارزه جدی با پدیده قاچاق پوشاک به جایی نرسیده است. مجید نامی، نایب‌رئیس اتحادیه تولید و صادرات نساجی و پوشاک ایران، به‌تازگی اعلام کرده حدود ۳۵ درصد از بازار مصرفی داخلی پوشاک از طریق قاچاق تامین می‌شود که رقمی حدود ۹ میلیارد دلار برآورد شده است.
مرصاد شهرودی، کارشناس و پژوهشگر حوزه مبارزه با مفاسد اقتصادی، هم که در گفت‌وگو با روزنامه فرهیختگان، تصریح کرد که «در حوزه مبارزه با قاچاق کالا و ارز، خروجی مناسبی از دولت و مجلس فعلی مشاهده نمی‌شود».
شهرودی افزود: «در عمر سه ساله مجلس فعلی گزارش تحقیق و تفحصی از ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز مشاهده نمی‌شود و کمیسیون اقتصادی مجلس هم در خصوص حجم قاچاق کالا و ارز گزارشی قرائت نکرده است.»
به گفته او، «با گذشت ۱۶ ماه از عمر دولت فعلی، دستاورد خاصی [در زمینه مبارزه با قاچاق کالا وارز] ملاحظه نمی‌شود». شهرودی می‌افزاید که در سال‌های اخیر، ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز دچار «ترک فعل» شده و سازمان بازرسی و قوه قضاییه باید این ستاد برخورد کنند.
«ترک فعلی» که این کارشناس از آن سخن می‌گوید، در ادبیات برخی دیگر از مقام‌های جمهوری اسلامی، به آن «فساد سازمان‌یافته» گفته می‌شود؛ به این معنا که نهاد‌های نظارتی و متولی مبارزه با فساد خود به‌نوعی دچار فسادند و کارامدی‌شان را از دست داده‌اند.
قاچاق کالا و ارز از مهم‌ترین شاخص‌ها و نماد‌ها در اقتصاد جمهوری اسلامی است که نشان می‌دهد این سیستم چه میزان به فسادآلوده شده و چه دست‌های پیدا و پنهان وابسته به حاکمیتی در شکل‌گیری و ثبات چنین پدیده‌های غیرقانونی نقش دارند.
برگرفته ای از سایت ایندیپندنت فارسی، ۹ ژانویه ۲۰۲۳