در حالی‌که ایران سال گذشته از بزرگ‌ترین خریداران غلات روسیه بود و برای افزایش واردات و تبدیل شدن به مرکز و هاب منطقه‌ای غلات روسیه برنامه‌ریزی می‌کرد، بدهی‌های هنگفت تهران در مقاطعی صادرات غلات از مسکو را به‌کلی متوقف کرد. از داده‌های تحلیلگران این بازار برمی‌آید کشتی‌های حامل گندم روسیه چند ماه است در انتظار تخلیه هستند و بدهی‌های تهران رو به افزایش است.
اتحادیهٔ صادرکنندگان غلات روسیه در تازه‌ترین گزارش خود اعلام کرد در حال حاضر غلات از روسیه به ایران صادر نمی‌شود.
یلنا تیورینا٬ رئیس دپارتمان تحلیلی این انجمن که هر ماه با خبرگزاری روسی اینترفاکس تازه‌ترین داده‌های صادرات غلات روسیه را در میان می‌گذارد گفت٬ طی ماه فوریه روسیه صادرات خود به مصر را سه برابر افزایش داد و به حدود ۸۰۰ هزار تن رساند، حدود ۴۰۰ هزار تن به ترکیه صادر شده و ۶۳۰ هزار تن توسط عربستان سعودی، بنگلادش و پاکستان خریداری شد، سه کشوری که سال گذشته اصلاً در میان مشتریان گندم روسیه نبودند.
مطابق داده‌های اتحادیهٔ صادرکنندگان غلات روسیه ایران از پنج سال پیش در کنار مصر و ترکیه از مهم‌ترین واردکنندگان گندم روسیه بود و سال گذشته با خرید حدود ۴ میلیون تن در صدر نشست. تابستان گذشته ایران اعلام کرد در صدد است ۱۰ میلیون تن گندم از روسیه وارد کند.
اما در تضاد کامل با این وعده‌ها، از ژوئیه تا پایان سال ۲۰۲۲ کمتر از ۲ میلیون تن گندم وارد کرد که این نصف حجم سال قبل بود. هفتهٔ گذشته ادوارد زرنین رئيس هیئت مدیرهٔ اتحادیهٔ صادرکنندگان غلات روسیه طی همایشی بین‌المللی در دوبی گفت ایران مثل بادکنکی بود که بادش خالی شد.
ماشا بلیکووا (Masha Belikova) از شرکت تحلیلی بازار غلات «آگریسنسوس» (Agricensus) می‌گوید یکی از مشکلات ایران، خرید در اوج قیمت‌ها بود.
او می‌گوید: «عمدهٔ خرید ایران در اوایل فصل در ژوئیهٔ گذشته انجام شد که قیمت‌ها در اوج بود. هنوز توافق ازسرگیری صادرات دریایی غلات از اوکراین حاصل نشده بود، سیاست روسیه که تصمیم گرفته بود صادارت به کشورهای غیردوست را متوقف کند قیمت‌های جهانی را به اوج رساند، ضمنا عوارض گمرک صادرات گندم روسیه هم افزایش یافته بود. و احتمالاً شرکت بازرگانی دولتی ایران مرتکب اشتباهی شد که اغلب شاهد هستیم: خرید در اوج قیمت‌ها چونکه ترس این می‌رود قیمت‌ها همچنان رشد کند و بی‌میلی برای خرید در زمان کاهش بها چراکه انتظار می‌رود قیمت بیشتر سقوط کند. یعنی میانگین بهای گندم در ژوئیه و اوت که ایران عمدهٔ خریدهای خود را انجام داد حدود ۴۵۰ دلار برای هر تن بود، برای مقایسه، در فوریه که صادرات به ایران متوقف شد، بهای گندم به ۲۸۰ دلار رسید. ضمناً بهای حمل گندم بین روسیه و ایران در تابستان گذشته حدود ۸۰ دلار بود که اکنون تقریباً نصف مبلغ شده.»
حدود یک ماه پیش کاوه زرگران رئیس انجمن غلات ایران در گفت‌وگو با تسنیم وضعیت تجارت غلات ایران با روسیه را پایدار خواند و تاکید کرد روسیه منبع مناسبی برای تامین نیازهای وارداتی ایران است. او تا حدودی از مشکلات لجیستیک گله‌مند شد اما به مشکل بسیار جدی‌تر نپرداخت: بدهی طرف ایرانی به شرکت‌های روس.
همزمان نمایندگان دومای روسیه پس از بازگشت از تهران از «بدهی‌های عظیم و رو به رشد ایران» خبر دادند البته از سخنان‌شان برمی‌آمد تهران وعده داده بدهی‌های خود را تسویه کند.
از تحلیل سامانه‌های ردیابی آنلاین توسط شرکت «آگریسنسوس» برمی‌آید دست‌کم ۱۰ کشتی چندین ماه است که در بنادر ایرانی تخلیه نشده و در خلیج فارس معطل مانده‌اند.
ماشا بلیکووا بیشتر توضیح می‌دهد: «ما حدوداً در نوامبر متوجه شده‌ایم کشتی‌های حامل گندم روسی در بنادر ایران لنگر انداخته‌اند و بارشان تخلیه نمی‌شود. کشتی مراکلیس در اوت بارگیری شده و هنوز تخلیه نشده. وضعیت خرید توسط شرکت‌های خصوصی بهتر است اما از میان کشتی‌هایی که به سفارش شرکت بازرگانی دولتی ایران گندم حمل کردهاند، تنها چند مورد بارشان تخلیه شده و ظاهراً ایران وعده داده که با صاحبان آن بار در آینده تسویه حساب خواهد کرد. ما محاسبه کردیم که تا چند روز پیش بیش از ۶۶۰ هزار تن بار گندم در بنادر ایران معطل مانده؛ اگر به قیمت آخرین خرید حساب کنیم ارزش این بار بیش از ۲۷۰ میلیون دلار به علاوهٔ جریمهٔ تاخیر در تخلیه است. اگر ایران توان این پرداخت را ندارد چرا قرارداد را لغو یا بازبینی نمی‌کند بلکه قبول کرده هزینه‌های مضاعف را بپردازد؟ دلیل لغو نکردن این قرارداد توسط روسیه روشن است: قیمت گندم دست‌کم ۲۰ درصد ارزان‌تر شده و برای شرکت‌های روسی می‌صرفد صبر کنند تا ایران سرانجام هزینه‌هایشان را جبران کند.»
یکم مارس شرکت بازرگانی دولتی ایران مزایدهٔ جدید برای خرید ۶۰ هزار تن گندم به شرط پرداخت سه ماه پس از تخلیهٔ بار برگزار کرد. اتحادیهٔ صادرکنندگان غلات روسیه در کانال تلگرام خود در ضمیمهٔ این خبر نوشت: با توجه به تجمع کشتی‌ها که به دلیل عدم‌پرداخت این شرکت دولتی در سواحل ایران معطل مانده‌اند برندهٔ این مزایده باید اعصاب فلزی، توان مالی و امید جدی به دریافت پول از خریدار داشته باشد. به‌رغم این هشدار گزارش‌های حاکی‌ست شرکت‌های روسی قرار است از ماه آینده بیش از ۱۸۰ میلیون تن گندم به ایران تحویل دهند.
روسیه و ایران همواره تاکید کردهاند همکاری‌های دوجانبه روبه افزایش است و سال گذشتهٔ میلادی با رشد ۲۰ درصدی به ۴ میلیارد و ۹۰۰ میلیون دلار رسیده. بیش از ۸۰ درصد کل واردات ایران از روسیه مربوط به غلات و دیگر محصولات کشاورزی‌ست.
چندی پیش اندیشکدهٔ شورای آتلانتیک در گزارشی نوشت هدف از حمایت صریح رهبر جمهوری اسلامی از جنگ روسیه علیه اوکراین و حتی توافق برای ارسال پهپاد به روسیه، تضمین دریافت گندم از این کشور بوده چراکه مقامات ایرانی نگرانند کمبود و گرانی مواد غذایی بر اعتراض‌های گستردهٔ مردمی بیفزاید.
برگرفته ای از سایت رادیو فردا، ۴ مارس۲۰۲۳