کنعان مختار
۳۳ دستگاه اداری متولی امنیت شهروندان مسافرند. با این‌حال به دلیل فرسودگی جاده‌ها، فرسودگی خودروها و بی‌کیفیت بودن خودروهای داخلی، شمار سوانح جاده‌ای در ایران بسیار بالاست. با شماری از شهروندان گفت‌وگو کرده‌ایم.
حدوداً دو سال پیش، «میلاد» همراه خانواده چهار نفره‌اش، برای تعطیلات نوروز به شمال ایران سفر کرده بود. هنوز یک روز از سفرشان نگذشته بود که حادثه‌ای نابهنگام، نه تنها سفر نوروزی، بلکه همه زندگی را به کامشان تلخ کرد. آنها در جاده قزوین-رشت، گردنه کوهین، تصادف کردند و دختر ۱۶ ساله‌شان درجا جان داد. میلاد می‌گوید:
پدرم یک پژو ۲۰۶ مدل ۱۳۸۶ داشت. آن هم با هزار قرض و قوله گرفته بود. راستش تعمیر می‌خواست ولی پولش را نداشتیم. ما هم مثل باقی مردم می‌خواستیم سفر کنیم. ولی متاسفانه تصادف و مرگ خواهرم همه چیز را به هم زد. هنوز پدر مادرم حالشان خوب نشده. کارشناس پلیس می‌گفت مرگ خواهرم به خاطر فرسودگی ماشین بوده. البته وضعیت جاده هم خیلی بد بود.
حکایت میلاد، داستان هزاران خانواده ایرانی است که هر ساله به دلیل جاده‌های غیر استاندارد و خودروهای فرسوده، حوادثی از این دست را تجربه می‌کنند. براساس آمار رسمی، سالانه در ایران حدود ۱۷ هزار نفر در تصادفات جاده‌ای جانشان را از دست می‌دهند و هر ساله، حدود ۳۰۰ هزار نفر در این حوادث مجروح می‌شوند. تنها در تعطیلات نوروزی ۱۴۰۲، ۸۵ هزار و ۴۶۹ فقره تصادف توسط پلیس راهور فراجا ثبت شده که در این تصادفات جاده‌ای هزار و ۱۶۸ نفر جان خود را از دست داده‌اند. آمارها می‌گوید حدود ۳۳ درصد فوتی‌ها رانندگان وسایل نقلیه، ۲۸ درصد افراد زیر ۱۸ سال، ۱۰ درصد موتورسواران و ۳ درصد از آنها عابران پیاده هستند. سید تیمور حسینی، جانشین پلیس راهور فراجا، در اردیبهشت سال جاری ضمن تاثیر سه عامل عمده: راه، وسیله نقلیه و راننده در تصادفات جاده‌ای سهم خطای انسانی در این سوانح را ۲۹ درصد، سهم راه ۲۰ درصد و سهم خودرو به‌ویژه خودروهای ایرانی مانند پراید و پژو را ۵۱ درصد اعلام کرده بود.
برخی گزارش‌ها در رسانه‌های داخلی اعداد بیشتری از تلفات جاده‌ای ایران در نوروز ۱۴۰۲ را اعلام کرده‌اند. برخی حتی ادعا کرده بودند در ایام تعطیلات به طور متوسط روزانه ۱۱۰ نفر براثر تصادفات جاده‌ای جان باخته‌اند. این آمار برای نوروز سال گذشته ۵۵ نفر ثبت شده است.
خودروهای فرسوده
عمده کارشناسان، وسایل نقلیه فرسوده و خودروهای تولید داخل را عامل اصلی تصادفات در ایران می‌دانند. بر اساس آمار مهر ۱۴۰۱، از ۳۹ میلیون خودرو داخل کشور، حدود ۱۰ میلیون و ۵۰۰ دستگاه آن ( معادل یک چهارم خودروهایی که در کشور تردد دارند) فرسوده هستند و باید از رده خارج شوند. اما به دلیل معافیت خودروسازان داخلی از گواهی اسقاط و نیز ممنوعیت واردات خودرو خارجی این مهم تاکنون در ایران تحقق نیافته است. آمارها نشان می‌دهند که سال به سال تعداد خودروهای فرسوده‌ای که باید اسقاط شوند کمتر و کمتر می‌شوند. در سال ۱۳۹۶ حدود ۲۰۰ هزار خودرو اسقاط شده بودند، در سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ این رقم به ۷ هزار خودرو رسید. در سال ۱۴۰۱ نیز حدود ۸۵ درصد از مراکز اسقاط خودرو در ایران تعطیل شده‌اند. به‌رغم آمارهای دولتی درباره شمار خودروهای فرسوده که اسقاط شده‌اند، پلیس راهنمایی و رانندگی اعلام کرده بود بخشی از گزارشهای اسقاطی صوری است و در عمل چنین فعالیتی انجام نمی‌شود.
بر طبق گزارش‌ها، بیمه‌ها سالانه بیش از ۳۵ هزار میلیارد تومان خسارت تصادف به مشتریان خود پرداخت می‌کنند. مهدی قمصریان، مدیرعامل صندوق تامین خسارت‌های بدنی در شهریور سال گذشته گفته بود: خودروی پراید از سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۰، با تشکیل بیش از هفت هزار پرونده بیمه، به تنهایی ۴۱ درصد پرونده‌های بیمه را به خود اختصاص داده و در صدر فهرست خسارت‌های بیمه‌ای قرار گرفته است.
او همچنین درباره افزایش آمار تصادفات این خودروِ تولید داخل گفته بود: تعداد پرونده‌هایی که در سال ۱۴۰۰، خودروهای پراید در آنها مقصر حادثه بوده‌اند، نسبت به سال ۱۳۹۵ بیش از ۱۹۳ درصد افزایش داشته است.
بر اساس آمار خسارت صندوق بیمه‌ای کشور، از سال ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۰، سهم خودروهای داخلی از پرونده بیمه به شرح زیر است: پراید ۷۰۰۰ مورد، پژو ۴۰۵، ۴۲۱۰ مورد، سمند ۱۸۰۶ مورد، پارس ۱۷۲۵ مورد، پژو ۲۰۶، ۱۵۱۹ مورد و پیکان ۱۰۰۶ مورد.
هزینه بالای تعویض و تعمیر خودرو
به گفتۀ پلیس راهنمایی و رانندگی خسارات ناشی از تصادفات، بین هفت الی ۹ درصد تولید ناخالص ملی کشور بوده و خساراتی معادل ۵.۱۵ درصد در بودجه سالانه کشور را به خود اختصاص می‌دهد. همچنین بنا به آمارها، به ازای هر نفر فوتی ناشی از تصادفات، مبلغی بالغ بر ۸ میلیارد و ۳۰۰ میلیون تومان هزینه را به کشور تحمیل می‌کند. اگرچه خسارات ناشی از تصادفات به دلیل تحریم‌ها و افزایش قیمت‌ها روزبه روز بیشتر می‌شود و نیز تعداد جانباختگان و مجروحان بالاتر می‌رود، اما ظاهرا مسئولان جمهوری اسلامی اراده‌ای برای جلوگیری از چنین حوادثی ندارند.
در سال‌های اخیر به دلیل افزایش قیمت خرید و تعمیر خودروهای فرسوده، شهروندان ایرانی با مشکلات بسیاری روبرو شده‌اند. ۲۰ فروردین سال جاری شرکت ایران‌خودرو، وزارت صمت و شورای رقابت فهرست قیمت کارخانه‌ای خودروهای این شرکت را اعلام کردند. براساس جدول اعلامی، میانگین افزایش قیمت کلیه محصولات ایران خودرو در سال ۱۴۰۲ حدود ۳۴ درصد است. در همان حال قیمت کارخانه‌ای این شرکت با قیمت بازاری آن تفاوت زیادی دارد. به عنوان نمونه: قیمت (پژو i۲۰۷ دستی سقف شیشه‌ای صفر، در جدول قیمت محصولات ایران خودرو برای فروردین سال جاری ۲۸۸ میلیون تومان ذکر شده است ولی در بازار به قیمت حدودی ۸۹۵ میلیون تومان معامله شده است. در سال‌های اخیر قیمت خودرو در ایران نوسانات زیادی را تجربه کرده است.
با افزایش قیمت خودروهای صفر و هزینه روزافزون تعمیرات ماشین، بسیاری از خانوارهای ایرانی ترجیح می‌دهند از خودروهای فرسوده استفاده کنند. در همان حال طبق آمارها عامل بیش از ۵۰ درصد تصادفات جاده‌ای، خودروهای فرسوده هستند.
یکی از شهروندان درباره عدم تعویض خودرو خود می‌گوید: کی دوست ندارد ماشین سالم وسرحال زیرپاش باشد؟ همه می‌خواهند ماشین‌شان مدل بالا یا حداقل سالم باشد. ولی وقتی قیمت ماشین و تعمیرات به درآمد من نمی‌خورد، چه کار باید بکنم؟ یک نگاه به بنگاه‌ها بندازید قیمت ماشین وحشتناک است. یک پراید داغون مدل ۸۶، که هیچ آپشنی هم ندارد، ۱۷۰ میلیون قیمتش است. من درآمدم ماهیانه به ۱۲ میلیون هم نمی‌رسد که همان یک هفته اول صرف کرایه خانه و خورد و خوراک می‌شود.
شهروندی دیگر در این باره می‌گوید: تنها دلیل تعمیر یا عوض نکردن ماشین، هزینه بالای آن است. همه دوست دارند با خودرویی مسافرت کنند که امنیت خانواده‌شان را تامین کند. ولی خودروهای داخلی، حتی صفرکیلومترش هم به درد نمی‌خورد. آنقدری که خودروهای ایرانی جان مردم را گرفتند و هزاران آدم را معلول و مجروح کردند، هیچ جنگی در دنیا نکرده. اغلب مردم به نان شبشان محتاج‌اند چه رسد به اینکه پول تعمیر و تعویض ماشین بدهند. این روزها ماشین مثل سقف برای خانواده است، نداشته باشی کارت لنگ است. اینکه مردم ماشین می‌خرند به خاطر دلخوشی و ثروت که نیست، از سر ناچاری است. خب وقتی طرف با یک خودرو فرسوده و مدل پایین رانندگی می‌کند طبیعی‌ست که تصادف هم بکند.
سید تیمور حسینی، جانشین رئیس پلیس راهور فراجا در اردیبهشت سال جاری ضمن اشاره به تاثیرگذاری خودروهای داخلی در افزایش تلفات جاده‌ای گفت: در حال حاضر خودروهایی که در کشور در حال تولید و مونتاژ هستند، هیچ‌گونه ایمنی ندارند و اگر می‌بینیم که مردم آنها را می‌خرند، صرفاً به دلیل حفظ سرمایه‌شان است، نه به دلیل ایمنی و کیفیت خودرو.
او همچنین درباره تاثیر خودرو در کاهش خسارات ناشی از تصادفات افزود: درباره خودرو، استحکام بدنه، ستون‌های محکم، کمربند ایمنی مناسب، کیسه هوا و مواردی از این دست، خسارت‌های جانی و مالی را حتی در صورت وقوع حادثه رانندگی کاهش می‌دهد که متأسفانه خودروهای داخل، هیچ‌کدام از این موارد را ندارند و در صورت نیاز و درخواست خریدار، آنها را به‌عنوان یک آپشن مجزا به خودرو اضافه می‌کنند و هزینه بیشتری از مردم می‌گیرند.
جاده‌های ناامن
سید کمال هادیانفر، رئیس پلیس راهور فراجا، در آذر سال گذشته با اعلام اینکه ۷۵ درصد تلفات جانی تصادفات در راه‌های اصلی اتفاق می‌افتد گفته بود: ۲ هزار و ۸۵۲ نقطه حادثه‌خیز در کشور وجود دارد که برخی از آنها بسیار کشنده است. شدت تصادفات در جاده بسیار بالا است. همچنین در شهرها، هزار و ۹۳۸ نقطه حادثه‌خیز وجود دارد. تا این لحظه هیچ اتفاقی در زمینه ایمن‌سازی جاده‌ها صورت نگرفته و وزارت راه می‌گوید که با الگوی ریاضی نقاط ناایمن را شناسایی می‌کند. اما در حالی که این موارد به الگوی ریاضی احتیاجی ندارد. ۱۰ سال در برخی نقاط مدام حوادثی رخ داده که نشان می‌دهد آن یک نقطه حادثه‌ساز است و باید رفع شود.
در همین رابطه، سید تیمور حسینی، جانشین رئیس پلیس راهور فراجا، در اردیبهشت ۱۴۰۲ گفت: سال گذشته، در جلسات مشترکی با کمیسیون راه و سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای، به این توافق رسیدیم که از حدود سه‌هزار و ۵۰۰ نقطه حادثه‌خیز، رفع خطر ۸۷۷ نقطه پرتصادف شناسایی شده، نیازمند پنج هزار میلیارد تومان اعتبار و دو سال زمان است، اما تاکنون این مبلغ به سازمان راهداری پرداخت نشده است.
آمارها می‌گویند حدود ۲۰ درصد تصادفات جاده‌ای در ایران به دلیل راه‌های غیراستاندارد و ناایمن است، و استان‌های فارس، کردستان، خراسان رضوی، اصفهان، آذربایجان شرقی، کرمان، سیستان و بلوچستان، بیشترین تعداد کشته‌شدگان در سوانح جاده‌ای را دارند.
یکی از شهروندان در این مورد می‌گوید: متاسفانه هیچ کاری برای جاده‌های غیراستاندارد صورت نگرفته است. من دو سال پیش برای مسافرت از استان‌های مرکزی، همدان، اصفهان و شیراز گذر کردم، امسال هم وقتی همین مسیر را رفتم چیز خاصی تغییر نکرده بود. این همه عبور و مرور تو این مسیرها است، با میلیون‌ها خودرو فرسوده و جاده غیراستاندارد، همه‌اش باید با دعا و صلوات رانندگی کرد.
به‌رغم خسارات بالای مادی و روانی تصادفات جاده‌ای در ایران، هنوز اقدامات تأمین‌کننده‌ای از سوی حکومت جمهوری اسلامی در این باره صورت نگرفته است. حوادث جاده‌ای در ایران به خصوص در روزهای تعطیل افزایش قابل توجهی دارد. طبق اخبار منتشر شده، تنها در چهار روز تعطیلی عید فطر ۱۴۰۲، حوادث ناشی از رانندگی منجر به فوت ۲۰۰ نفر و مجروح شدن چهار هزار و ۶۸۱ نفر شده است. باید توجه داشت که احتمال دارد با توجه به سوابق حکومت اسلامی ایران در دستکاری و جعل آمار، گزارشهای سوانح رانندگی هرگز به شکل دقیق منتشر نشود.
در همین رابطه، گزارشهای جهانی حاکی از آن است که سهم تصادفات جاده‌ای در ایران با جمعیت ۸۴ میلیون نفری، بیشتر از اتحادیه اروپا با جمعیت حدود ۴۵۰ میلیون نفر است. بر اساس آمار منتشرشده داخلی، بین سال‌های ۱۳۷۳ تا ۱۳۹۹ بیش از ۵۰۹ هزار نفر در ایران بر اثر تصادفات رانندگی جان باخته‌اند. این درحالی‌ست که مجموع کشته‌های ایرانی در جنگ هشت ساله ایران-عراق به چیزی حدود ۱۹۰ هزار نفر می‌رسد. آمارها می‌گویند به طور میانگین هر یک ساعت، دو نفر در سوانح جاده‌ای در ایران جانشان را از دست می‌دهند. اگرچه ۳۳ دستگاه اداری، اعم از وزارت راه و شهرسازی، شهرداری‌ها، پلیس راه، هلال‌احمر، صداوسیما، اورژانس بیمارستان‌ها و… متولی حوزه امنیت شهروندان مسافر هستند، اما هنوز آمار تصادفات در ایران از میانگین جهانی بالاتر است.
برگرفته ای از سایت رادیو زمانه،۱۴ می۲۰۲۳