روزنامه هم‌میهن چاپ تهران، در گزارشی در شماره دوشنبه، ۳۰ مرداد (۲۱ اوت)، افشا کرده است که بر اساس یک پژوهش انجام‌شده در ایران درباره میزان مهاجرت رتبه‌های برتر رشته ریاضی و فیزیک در سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۵، مشخص شده است که حدود ۸۰ درصد از دانشجویانی که رتبه‌های برتر را کسب کرده‌اند، طی سال‌های اخیر از ایران مهاجرت کرده‌اند.
پیش‌تر، رصدخانه مهاجرت ایران، وابسته دانشگاه صنعتی شریف، در گزارش‌هایی، درباره چندبرابر شدن موج مهاجرت نخبگان و جوانان از ایران در مدتی کوتاه هشدار داده بود و «شیوه حکمرانی، وجود فساد نهادینه‌شده در کشور، دستیابی به رفاه و امنیت بیشتر، وجود تبعیض‌های حرفه‌ای و اجتماعی، کیفیت زندگی بهتر در خارج کشور، نوسان قیمت ارز، تورم و شرایط اقتصادی، شرایط تحریم و سطح حقوق و دستمزد و بی‌ثباتی اقتصادی» را دلایل اصلی این شرایط معرفی کرده بود.
در گزارش روزنامه هم‌میهن نیز آمده است که نمونه‌وار، با بررسی رتبه‌های برتر دانشجویان در سال‌های ۱۳۸۷ و ۱۳۸۸، مشاهده شده است که تمامی دارندگان ۱۰ رتبه برتر در رشته‌های ریاضی و فیزیک، از ایران رفته‌اند. همچنین، مشخص شد که ۸۰ درصد دارندگان رتبه‌های برتر کنکور در رشته‌های مختلف نیز در سال‌های اخیر از ایران مهاجرت کرده‌اند، که آماری بسیار بالا و فاجعه‌انگیز برای آینده کشور ایران محسوب می‌شود.
این گزارش بر پایه بررسی‌ای تنظیم شده که اندیشکده هاتف براساس اطلاعات «لینکدین» این افراد و در طول یک سال، آن را تهیه کرده است.
سوگل دانایی، گزارشگر هم‌میهن، می‌نویسد: «بررسی‌های هم‌میهن نشان می‌دهد که از میان رتبه‌های یک تا ۱۰ رشته ریاضی و فیزیک در سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۰، ۱۱۴ نفر [از دارندگان رتبه‌های برتر] دیگر در ایران حضور ندارند. آمریکا، کانادا و سوئیس ازجمله کشورهایی‌اند که دانشجویان، آن‌ها را به عنوان مقاصد خود انتخاب کرده‌اند. داده‌های این گزارش نشان می‌دهد که به‌طور متوسط ۷۸ درصد نخبگان دیگر به کشور بازنگشته‌اند. از میان [دارندگان]۱۰ رتبه برتر سال ۸۰ رشته ریاضی و فیزیک، فقط دو نفر از آن‌ها در ایران مانده‌اند. از ورودی‌های سال ۸۲ در رشته ریاضی و فیزیک، یک نفر ساکن ایران است و فعال در حوزه بازار و استار‌ت‌آپ، و باقی یا در کانادا هستند یا در آمریکا.»
خبرگزاری رکنا نیز دوشنبه، ۳۰ مرداد، در مصاحبه‌ای تصویری با جوانانی که رتبه‌های برتر کنکور سراسری امسال را کسب کرده‌اند، پرسیده است که آیا به مهاجرت فکر می‌کنند یا خیر، و پاسخ تمامی مصاحبه‌شوندگان مثبت بوده است.
در ادامه گزارش روزنامه هم‌میهن آمده است که از میان رتبه‌های برتر در کنکور سال ۸۳ خورشیدی، فقط یک نفر هنوز ساکن ایران است، و از ورودی‌های سال ۸۴ نیز فقط دو نفر. همچنین، داده‌های این پژوهش نشان می‌دهد که دو نفر از دارندگان رتبه‌های برتر سال ۸۵، در شرکت اپل به کار مشغولند و دارنده رتبه برتر آن سال، اینک استادیار دانشگاه استون در انگلستان است. دارنده رتبه دوم رشته ریاضی سال ۸۶، استادیار دانشگاه شهید چمران اهواز است، دارنده رتبه هفتم، معاون مدیرعامل کارگزاری مفید، و دارنده رتبه پنجم نیز «نیروی آزاد توسعه‌دهنده وب» معرفی شده است، اما بقیه دارندگان رتبه‌های برتر این سال در آمریکا و کانادا ساکن‌اند.
هیچ‌یک از دارندگان رتبه‌های برتر ورودی سال ۸۷ دانشگاه‌های ایران، اینک ساکن کشور نیست. دارنده رتبه اول آن سال اینک دانشجوی دکترا در دانشگاه استنفورد است، و دارنده رتبه نهم، استادیار دانشگاه واشنگتن در سیاتل. دارنده رتبه پنجم هم استادیار علوم و مهندسی کامپیوتر در دانشگاه چینی هنگ‌کنگ معرفی شده است.
دارندگان رتبه‌های برتر سال ۸۸ نیز در شرایط مشابهی‌اند. هیچ‌یک از دارندگان ۱۰ رتبه برتر رشته ریاضی و فیزیک سال ۸۸ اینک در ایران نیست: دارنده رتبه پنجم ساکن کانادا است و باقی در آمریکا سکونت دارند. دونفر در شرکت اپل به کار مشغول‌اند، و یک‌نفر استادیار دانشگاه واشنگتن است.
از ورودی‌های برتر سال ۸۹ نیز فقط یک نفر در ایران حضور دارد. از دیگر ورودی‌های برتر این سال، یک نفر در جمهوری چک ساکن است، یک نفر در امارات متحده عربی مشغول کار است، و تمامی نفرات برتر دیگر در آمریکا به سر می‌برند.
اوضاع رتبه‌های برتر ورودی سال ۹۰ هم مشابه سال‌های دیگر است. یکی از دارندگان رتبه برتر این سال فارغ‌التحصیل دکترای مهندسی برق دانشگاه صنعتی شریف معرفی شده است و ساکن ایران، اما بقیه همه در آمریکا، کانادا و سوئیس سکونت دارند.
در ادامه این گزارش آمده است که وضعیت در رتبه‌های برتر ورودی دانشگاه‌های سراسری از سال ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۵ نیز دقیقا مانند سال‌های قبل است و از میان نخبه‌ها و رتبه‌های تک‌رقمی و دورقمی، جز یک تا سه نفر، بقیه به کشورهای دیگر مهاجرت کرده‌اند تا بتوانند زندگی بهتری برای خود فراهم کنند.
«موسسه خاورمیانه» پیش‌تر گفته بود که احتمال دارد تا سال ۲۰۵۰، یعنی کمتر از ۳۰ سال دیگر، حدود ۷۰ درصد ایرانیان مجبور شوند برای زنده ماندن، ایران را ترک کنند.
همچنین، بهرام صلواتی، مدیر رصدخانه مهاجرت، دی ماه گذشته در نشستی خبری اعلام کرده بود که ایران در ۱۴۰۱، وارد تراز بالاتر از ۶۶ هزار نفر دانشجوی مهاجر قرار گرفته است: «این عدد نشان می‌دهد با سرعت پدیده افزایش جمعیت دانشجویی خارج از کشور را تجربه می‌کنیم.»
صلواتی در آن نشست با بیان اینکه این آمارها با تاخیر یکی-دوساله منتشر می‌شوند، تاکید کرد که ایران به چهارمین کشور ارسال‌کننده دانشجوی دکترا به آمریکا تبدیل شده است.
اندیشکده هاتف در بخش دیگری از گزارش خود تاکید کرده است که بین چهار گروه فعالان استارت‌آپی، پزشکان و پرستاران، استادان، محققان و پژوهشگران و نیز دانشجویان و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی، حدود ۶۳ تا ۷۱ درصد از افراد، تمایل زیاد یا بسیارزیاد برای مهاجرت از ایران دارند.
در ادامه این گزارش تاکید شده است که بین ۵۶ تا ۸۷ درصد این گروه‌ها، تمایل خود را به مهاجرت، تا حد زیاد یا بسیار زیاد، حاصل از شرایط عمومی کشور می‌دانند: «هرچند قیمت ارز و همه‌گیری کرونا در سال‌های اخیر باعث کاهش نسبی مهاجرت‌ها شده است، ولی تمایل به مهاجرت از کشور و نارضایتی ایجادشده در پی آن، نشان‌دهنده وخامت اوضاع در بین گروه‌های تحصیلکرده و نیروی کار ماهر در کشور است.»
در بخش پایانی این گزارش آمده است که هرچه امید به آینده بیشتر باشد، میزان مهاجرت کمتر می‌شود: «امید به آینده جوانان در رابطه با شغل آینده‌شان، میزان درآمد آن‌ها، توانایی تشکیل زندگی، ازدواج، خرید مسکن و … تاثیرگذارند، و سرانجام، امنیت (فیزیکی، روانی و اقتصادی) افراد در کشور نیز در فرار مغزها بی‌تاثیر نیست. افراد معمولا جذب کشورهایی می‌شوند که از لحاظ جذابیت و امید به آینده روشن، اطمینان بیشتری داشته باشد.»
برگرفته ای از سایت ایندیپندنت فارسی، ۲۲ اگوست ۲۰۲۳