موج سریالی مهاجرت نخبگان، متخصصین و نیروی کار حرفه‌ای از ایران ادامه دارد و آمارها از خروج ۴۵ میلیارد دلار سرمایه انسانی با مهاجرت نخبگان در چهار سال گذشته حکایت می‌کنند. برآوردها همچنین نشان می‌دهد سرمایه خارج کشور رقمی برابر با فروش یک دهه نفت است.
در روزهای گذشته بار دیگر آمارهایی تکاندهنده از مهاجرت نیروی متخصص و حرفه‌ای از کشور منتشر شد. اخباری که بیانگر دو برابر شدن نرخ خروج نخبگان از کشور و مهاجرت سالانه ۱۰ هزار نفر کادر درمان به خارج از ایران حکایت داشت.
خروج منابع انسانی از کشور زیانی هنگفت به ساختار اقتصادی وارد کرده و هشدار جدی درباره خالی شدن اقتصاد از نیروی کار حرفه‌ای در آینده نزدیک را به همراه دارد.
کارشناسان اقتصادی معتقدند با مهاجرت نیروی کار حرفه‌ای و تحصیلکرده، سهم نیروی کار با کیفیت در بازار کار کاسته شده و بازار کار با کمبود نیروی کار و یا اشتغال افراد نابلد و غیرمتخصص مواجه می‌شود که این مسئله خود تبعات منفی بیشماری را به دنبال خواهد داشت.
همچنین سرمایه انسانی یکی از عوامل تأثیرگذار بر رشد اقتصادی بوده بنابراین، خروج به یک‌باره سرمایه انسانی باعث کاهش رشد اقتصادی در میان‌مدت و بلندمدت خواهد شد.
از سوی دیگر برای تربیت و آموزش هر نیروی کار حرفه‌ای و تحصیلکرده، بخشی از منابع عمومی کشور هزینه می‌شود که با مهاجرت این نیروها، سرمایه‌گذاری صورت گرفته برای آنها در عمل دود شده و به سود کشور مقصد مورد بهره‌برداری قرار خواهد گرفت.
در آنسو بخش زیادی از سرمایه‌های نیروی کار مهاجر نیز، از کشور خارج و در کشور مقصد سرمایه‌گذاری می‌شود. سرمایه ناشی از کار و فعالیت اقتصادی ایرانیان خارج از کشور، رقم هنگفتی حدود ۸۰۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود که در صورت هموار شدن مسیر بازگشت این مهاجران، امکان بازگشت دست‌کم بخشی از این سرمایه به کشور وجود دارد.
ارقام محاسبه شده برای زیان اقتصادی ناشی از خروج نخبگان نیز، ارقامی تکاندهنده است. برای نمونه به گفته مسعود خوانساری رئیس اتاق بازرگانی تهران با استناد به آمار منتشر شده از مهاجرت نیروی کار، طی چهار سال گذشته ۴۵ میلیارد دلار سرمایه انسانی از کشور خارج شده است. رئیس اتاق بازرگانی تهران پیش‌بینی کرده رقم واقعی خسارت ناشی از مهاجرت نیروی کار بیش از این رقم باشد چرا که بخشی از اقتصاد ایران «زیرزمینی» است.
بابک نگاهداری رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نیز هفته گذشته اعلام کرده که ضرر خروج نخبگان، سه برابر درآمد نفتی کشور است.
بابک نگهداری با اشاره به اینکه «سرمایه اصلی پیشرفت در دنیای دانایی‌محور، نیروی نخبه است» گفته که «ضرر خروج نخبگان، ۳ برابر درآمد نفتی کشور است. باید مانع از خروج نخبگان شویم و ملزومات برگشت نخبگان را فراهم کنیم.»
وبسایت «اقتصاد ۲۴» امروز شنبه ششم آبان ۱۴۰۲ در گزارشی به زیان ناشی از خروج نخبگان از کشور پرداخته و نوشته که بیش از یک دهه است خروج نخبگان و نیروی کار حرفه‌ای از سوی کارشناسان هشدار داده شده و البته از سوی حکومت نادیده گرفته شده است.
در این گزارش آمده که رضا فرجی دانا وزیر علوم دولت حسن روحانی در دی‌ماه سال ۱۳۹۲ گفته بود که اگر آمار جهانی در مورد خروج سالانه ۱۵۰ هزار نفر از نخبگان کشور درست باشد، ایران ۱۵۰ میلیارد دلار ضرر می‌دهد، زیرا برای آموزش هر نفر یک میلیون دلار هزینه کرده است.
بهرام صلواتی رئیس رصدخانه مهاجرت ایران نیز در مراسم رونمایی از سالنامه مهاجرتی ایران ۱۴۰۱، عدم ایجاد زیرساخت برای تولید، انتشار و تحلیل داده‌ها در کشور را از مهم‌ترین چالش‌های حوزه مهاجرت اعلام کرد و گفت: «اکنون ۶۵ هزار نفر در سال از طرق و کانال‌های مختلف از کشور مهاجرت می‌کنند.»
به گفته او، بر اساس آمار یونسکو و بانک جهانی در سال ۲۰۲۲، هزینه‌کرد عمومی در بخش آموزش و سلامت برای سرمایه انسانی خروجی (مهاجر خروجی) ۴۵ هزار و ۵۹ دلار در بخش سلامت و ۶۹ هزار و ۵۴۱ دلار هزینه سه دوره آموزش ابتدایی، متوسطه و عالیه طی ۲۳ سال زندگی فرد است؛ عددی که در مجموع نزدیک به ۱۲۰ هزار دلار می‌رسد.
روزنامه «شرق» در خرداد ۱۳۹۱ در گزارشی نوشته بود که از مجموع ۲۲۵ دانش‌آموز ایرانی که طی سال‌های ۱۳۷۲ تا ۱۳۸۶ در ۵۳ المپیاد جهانی شرکت کردند بیش از ۱۴۰ نفر یعنی معادل ۶۲/۲ درصد آنها هم‌اکنون در یکی از دانشگاه‌های مطرح دنیا در آمریکا و کانادا تحصیل می‌کنند.
آمار این روزنامه نشان می‌داد که در ۶۹/۲ درصد مدال‌آوران المپیاد فیزیک، ۷۶/۷ درصد مدال‌آوران المپیاد ریاضی و ۵۰ درصد مدال‌آوران المپیاد کامپیوتر در کنار ۵۰ درصد مدال‌آوران المپیاد شیمی، خارج از مرز‌های جغرافیایی ایران و در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی برتر دنیا همچون دانشگاه هاروارد، استنفورد، ام‌آی تی، کالیفرنیا، کمبریج، جان هاپکینز و پرینستون در آمریکا و دانشگاه تورنتو و سایمون فریز در کانادا مشغول تحصیل و تحقیق هستند.
گزارش یازده سال پیش روزنامه شرق بیانگر این بود که مبدا ۹۴ درصد دانش‌آموزان المپیادی ایران دانشگاه صنعتی شریف و مقصد ۶۶/۴ آنها کشور آمریکا است. در واقع این آمار تاکید داشت که ۶۴ درصد دانش‌آموزان ایرانی مدال‌آور المپیاد طی ۱۴ سال گذشته از ایران مهاجرت کرده‌اند.
آمار تکاندهنده دیگر گزارش «شرق» این بود که ۵۰۰ پرفسور ایرانی معادل با یک پنجم کل استادان ایرانی داخل کشور در ایالات متحده مشغول به فعالیت هستند.
با وجود سال‌ها ارائه آمار و هشدارهای پی‌درپی کارشناسان اما سیاستگذاران جمهوری اسلامی کاملا به این هشدارها بی‌اعتنا بوده و هستند. همین بی‌تفاوتی سبب شده موج مهاجرت از ایران هر روز گسترده‌تر شود و آمارهایی تکاندهنده بر جای بگذارد.
بر اساس پژوهش صورت گرفته در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران بیش از ۷۰ درصد دانشجویان مقطع دکترای این دانشگاه که موفق به دریافت مدرک دکترای خود شده‌اند در فکر مهاجرت هستند. آمار دیگری نشان می‌دهد ۱۶۰ نخبه و متخصص قلب در سال ۱۴۰۱ از ایران مهاجرت کردند.
در این میان آمار مهاجرت کادر درمان رقمی باورنکردنی دارد. عوض حیدرپور متخصص بیهوشی و استاد دانشگاه با ارائه آمار جدیدی، از مهاجرت سالانه ۱۰ هزار کادر پزشکی از کشور خبر داده است. او گفته که «عدد و رقم‌های مهاجرت وحشتناک است، ما هر هفته که سراغ یکی از همکاران را می‌گیریم با خبر می‌شویم مهاجرت کرده است.»
روزنامه «هم‌میهن» در شماره چهارم مهرماه در گزارشی به کشیده شدن موج مهاجرت از کشور که به استادان دانشگاه و مدیران حوزه بهداشت رسیده پرداخته است.
بر اساس این گزارش در موج برکناری اساتید باسابقه دانشگاه، استادان دانشگاه‌های علوم پزشکی هم در امان نمانده و برخی از آنها با وجود داشتن سوابق علمی قابل توجه در کشور یا با بازنشستگی‌های اجباری مواجه‌اند یا فضا برای ماندن‌شان مهیا نیست. از سوی دیگر مدیران برخی حوزه‌های پزشکی هم ماندن را به رفتن ترجیح داده‌اند.
این گزارش برای نمونه تأکید کرده که از مدیر اداره سلامت وزارت بهداشت تا مدیر گروه اپیدمیولوژی، مدیر مرکز کارآزمایی بالینی و مدیران مرکز تحقیق اعتیاد در برخی دانشگاه‌های علوم پزشکی از ایران مهاجرت کرده‌اند.
بر اساس پژوهش صورت گرفته در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران بیش از ۷۰ درصد دانشجویان مقطع دکترای این دانشگاه که موفق به دریافت مدرک دکترای خود شده‌اند در فکر مهاجرت هستند. آمار دیگری نشان می‌دهد ۱۶۰ نخبه و متخصص قلب در سال ۱۴۰۱ از ایران مهاجرت کردند.
اندیشکده «هاتف» در شهریور ماه سال جاری اطلاعاتی را در خصوص مهاجرت نخبگان از کشور منتشر کرده است. بر اساس اطلاعات منتشر شده توسط این اندیشکده، ۸۰ درصد رتبه‌های برتر ایران در رشته‌های ریاضی و فیزیک در سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۵ از کشور مهاجرت کرده‌اند و از این تعداد، بطور متوسط ۷۸درصد نخبگان، دیگر به کشور بازنگشته‌اند.
اندیشکده «هاتف» در بخش دیگری از این گزارش تأکید کرده که بین چهار گروه فعالان استارت‌آپی، پزشکان و پرستاران، اساتید، محققان و پژوهشگران و دانشجویان و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی بین ۶۳ تا ۷۱ درصد از افراد تمایل زیاد یا بسیارزیاد برای مهاجرت دارند.
این گزارش همچنین تأکید کرده که بین ۵۶ تا ۸۷ درصد این گروه‌ها تمایل خود به مهاجرت را تا حد زیاد حاصل از شرایط عمومی کشور می‌دانند. داده‌های مرتبط با سال ۹۷، نشان می‌دهد که از میان ۱۰ رتبه برتر سال ۸۰ رشته ریاضی و فیزیک، فقط دو نفر از آنها در ایران مانده‌اند. یک نفر دانشیار مهندسی برق دانشگاه صنعتی شریف است و دیگری استادیار گروه مهندسی برق دانشگاه صنعتی امیرکبیر. از میان چند نفر باقیمانده پنج نفر مقیم آمریکا هستند و دو نفر مقیم کانادا.
همچنین دست‌کم چهار سال است گزارش‌هایی از مهاجرت کارگران ایرانی به کشورهای منطقه و به امید داشتن درآمدی بیشتر منتشر می‌شود؛ از جمله مهاجرت گسترده کارگران ساختمانی به عراق.
کیهان لندن چهار سال پیش در گزارشی بخشی از مشکلات این کارگران از جمله کار اقماری، هزینه زیاد رفت و آمد و چند بار در سال پرداخت عوارض خروج از کشور، و اسکان و امکانات نامناسب در عراق اشاره کرده بود.
برگرفته ای از سایت کیهان لندن، ۲۹ اکتبر ۲۰۲۳