واشنگتن‌پست با انتشار مقاله‌ای از جزئیاتی جدید درباره اقدام‌های روسیه که گفته می‌شود برای «ساخت کارخانه تولید پهپاد‌های انتحاری با همکاری جمهوری اسلامی ایران» انجام می‌شود پرده برداشت.
بر اساس این مقاله، کارخانه یادشده که در منطقه تاتارستان در ۸۰۰ کیلومتری شرق مسکو واقع است، در نظر دارد با هدف جبران کاستی‌های نظامی روسیه در ادامه تهاجم نظامی به اوکراین، تا تابستان ۲۰۲۵ شش هزار فروند پهپاد تولید کند.
روسیه در صورت موفقیت در این برنامه، می‌تواند ضمن حفظ ذخایر در حال کاهش مهماتش، تلاش‌های اوکراین برای بازپس‌گیری مناطق تصرف شده را خنثی و موقعیت خود را در رقابت تسلیحاتی برای تولید پهپاد بازسازی کند.
اسنادی که به دست واشنگتن‌پست رسیده، نشان می‌دهد که به‌رغم وقفه‌ها و همچنین مشکلات فرایند تولید که عمیقا به تهیه قطعات الکترونیکی خارجی وابسته است، مسکو به سوی هدفش مبنی بر ساخت گونه‌ای از پهپاد انتحاری ایرانی شاهد۱۳۶ با قابلیت طی مسافت بیش از یک هزار و ۶۰۰ کیلومتر گام برمی‌دارد.
بر اساس این اسناد، مهندسان در روسیه در تلاش‌اند فناوری تولید این پهپاد‌ها را بهبود بخشند و با استفاده از دانش فنی روسیه آن‌ها را در مقیاسی بزرگ‌تر از ایران و با کیفیتی بهتر تولید کنند. آن‌ها همچنین در جهت ارتقای این پهپاد‌ها قصد دارند توانایی حملات گروهی آن‌ها به صورت خودکار به یک هدف مستقل را هم به وجود آورند.
محققان موسسه علوم و امنیت بین‌المللی در واشنگتن تخمین می‌زنند که کار تولید این تاسیسات که در منطقه ویژه اقتصادی آلابوگای جمهوری تاتارستان واقع است، دست‌کم یک ماه از برنامه‌اش عقب است. این تاسیسات فعلا عمدتا به مونتاژ پهپاد‌های ایرانی می‌پردازد اما هنوز به‌تنهایی نمی‌تواند بیش از ۳۰۰ بدنه پهپاد تولید کند. در نتیجه به نظر می‌رسد که این مجموعه مستقر در آلابوگا نمی‌تواند به هدفش یعنی تولید بیش از شش هزار فروند پهپاد تا تابستان سال ۲۰۲۵ دست یابد.
یکی از کارکنان آلابوگا که مخالف تهاجم روسیه به اوکراین است، با هدف جلب توجه جامعه جهانی به وضع تحریم‌هایی که به صورت بالقوه تولید این کارخانه را مختل کند و سبب پایان جنگ شود، این اسناد را در اختیار واشنگتن‌پست قرار داده است. او به این نشریه گفت: «این تنها کاری بود که می‌توانستم انجام دهم تا شاید بتوانم برای اجرای این پروژه موانعی ایجاد کنم. تا حالا هم خیلی جلو رفته است.»
این اسناد که مربوط به زمستان ۲۰۲۲ و بهار ۲۰۲۳ هستند، عبارت‌اند از نقشه‌های کارخانه، طرح‌های فنی، سوابق کارکنان، تفاهم‌نامه‌ها با همتایان ایرانی و گزارش وضعیت‌های ارائه‌شده به نمایندگان وزارت دفاع روسیه در مورد این تاسیسات با اسم رمز «پروژه قایق».
خبرگزاری روسی زبان «پروتکل» هم در ماه ژوییه درباره برخی از این اسناد گزارش داده بود.
دیوید آلبرایت، بازرس پیشین تسلیحاتی سازمان ملل متحد، در مورد این اسناد گفت که افشای این سوابق ادعای جمهوری اسلامی ایران را مبنی بر «بی‌طرفی» در جنگ روسیه و اوکراین و کمک نکردن به مسکو در توسعه توانایی تولید پهپاد در آلابوگا زیر سوال می‌برد.
واشنگتن‌پست ماه نوامبر هم در گزارشی، از نهایی شدن توافق میان مقام‌های ایرانی و روس برای تولید پهپاد‌های انتحاری در منطقه ویژه اقتصادی آلابوگا خبر داده بود. این همکاری شامل انتقال طراح‌ها، آموزش کارکنان و تولید و تهیه قطعات الکتریکی بود.
جان کربی، سخنگوی شورای امنیت ملی ایالات متحده، این توافق را یک «همکاری دفاعی از هر نظر زیان‌آور برای اوکراین، همسایگان ایران و جامعه جهانی» ارزیابی کرد. او بر اساس اطلاعاتی که به کاخ سفید رسیده است، گفت که این کارخانه «می‌تواند سال آینده به بهره‌برداری کامل برسد.»
بر اساس اسنادی که به دست واشنگتن‌پست رسیده، جمهوری اسلامی توافق کرده است که به مسکو «حق امتیاز» تولید این پهپاد‌ها را بفروشد. یعنی متخصصان ایرانی اسناد پروژه، قطعاتی را که به صورت داخلی یا از طریق مهندسی معکوس تولید شد‌ه‌اند و دانش فنی را در اختیار طرف روس قرار می‌دهند.
بر اساس سندی که مدیر این پروژه در ماه فوریه تهیه کرده، هزینه برخی بخش‌های این پروژه حدود ۱۵۱ میلیارد روبل (بیش از دو میلیارد دلار در آن زمان) تخمین زده شده است. بنابر توافقی که پیش‌تر انجام شده، بیش از نیمی از این پول به ایران منتقل می‌شود و طرف ایرانی اصرار داشته است که به دلیل نوسانات قیمت روبل، مبالغ به صورت طلا یا دلار به ایران منتقل شوند.
بر اساس یکی دیگر از این اسناد، تاسیسات آلابوگا به بزرگی بیش از ۱۴ زمین فوتبال است و برای توسعه این پروژه سه فاز تعیین شده است؛ فاز اول، تحویل قطعات پهپاد‌ها از ایران و مونتاژ مجدد آن‌ها در روسیه است. در فاز دوم صرفا به تولید بدنه این پهپاد‌ها پرداخته می‌شود که قرار است با موتورها و وسایل الکترونیکی عرضه‌شده از سوی ایران ترکیب شوند. فاز سوم هم که بسیار «جاه‌طلبانه» می‌نماید، تولید بیش از چهار هزار فروند پهپاد با کمک حداقلی ایران تا سپتامبر ۲۰۲۵ و تحویل آن‌ها به ارتش روسیه است.
بنا بر بررسی‌های موسسه علوم و امنیت بین‌المللی، برنامه تولید این تاسیسات «به نظر امکان‌پذیر است». با این حال «آسیب‌پذیری‌هایی وجود دارد که می‌تواند برای مدتی آن را مختل کند یا دست‌کم اجرای آن را به تعویق بیندازد.»
تامین قطعات
در این اسناد، با توجه به تحریم‌های غرب که دسترسی روسیه به قطعات الکترونیکی تولید خارج را مختل کرده، تامین قطعات برای تولید پهپاد انتحاری شاهد۱۳۶ به عنوان یک چالش مطرح شده است.
فهرستی دقیق بر اساس داده‌های تهران نشان می‌دهد که بیش از ۹۰ درصد تراشه‌ها و قطعات الکترونیکی سیستم‌های پهپاد در غرب و به‌ویژه ایالات متحده تولید می‌شوند و تنها چهار قطعه از مجموعه ۱۳۰ قطعه موردنیاز این پهپاد‌ها ساخت روسیه‌اند.
تیم تحقیقاتی علوم و امنیت بین‌المللی خاطرنشان کرد که به نظر نمی‌رسد هیچ یک از قطعات موردنیاز به طور ویژه مختص ساخت پهپاد باشند و هیچ کدام از این قطعات در فهرست فناوری‌های حساس وزارت بازرگانی آمریکا قرار ندارند. با این حال در نتیجه قانونی که ایالات متحده اخیرا برای ممنوعیت صادرات قطعات الکترونیکی به روسیه وضع کرده، صادرات اکثر قطعات موردنیاز این پهپاد‌ها به روسیه ممنوع شده است.
این اسناد نشان نمی‌دهد که هیچ شرکت غربی به طور مستقیم قطعات این پهپاد‌ها را به ایران یا روسیه عرضه کرده باشد.
کاخ سفید اعلام کرد مقام‌های آمریکایی در تلاش‌اند از دستیابی مسکو به فناوری‌هایی که ممکن است در جنگ علیه اوکراین استفاده شوند، جلوگیری کنند و به همین دلیل نیز علیه افرادی که در انتقال تجهیزات نظامی ایران به روسیه دست دارند، تحریم‌هایی را اعمال کرده‌اند.
تلاش برای جذب کارکنان
بر اساس این اسناد، تاسیسات آلابوگا برای یافتن نیروی متخصص هم دچار مشکل است. این تاسیسات که قرار بود با به کارگیری ۸۱۰ نفر در هر شیفت به صورت شبانه‌روزی کار کند، در زمینه‌های کلیدی و پیچیده تولید پهپاد از جمله سیستم‌های جنگ الکترونیک نتوانسته است افراد متخصص را به کار گیرد.
بسیاری از کارکنان آلابوگا برای کسب تخصص و گذراندن دوره‌های لازم به ایران سفر کرده‌اند. این هیئت‌ها شامل مدیران، مهندسان و دانشجویان و کارگران‌اند.
بر اساس این اسناد در هنگام بازدید یکی از این هیئت‌های روس از ایران در ۲۹ ژانویه، موساد به یک کارخانه تولید تسلیحات در اصفهان حمله کرد و تاسیساتی که به عنوان یکی از مراکز اصلی تولید پهپاد و موشک شناخته می‌شد، در آتش سوخت. در پی این حمله، مقام‌های ایرانی مدیران و مهندسان آلابوگا را از بیم حمله اسرائیل به مکان بازدید آن‌ها از از خروج از هتل منع کردند.
بر اساس این اسناد، کارگران اهل کشورهای آسیای میانه شاغل در آلابوگا هم چون به زبان فارسی صحبت می‌کردند، به ایران اعزام شدند. این کارگران که در تاسیسات روسیه در شغل‌های رده پایین‌تری کار می‌کردند، قرار بود پس از فراگیری روند مونتاژ در تاسیسات ایران، آن را برای بقیه اعضای هیئت توضیح دهند.
برگرفته ای از سایت ایندیپندنت فارسی، ۵ دسامبر ۲۰۲۳