تورم فزاینده، کاهش قدرت خرید، بحران اشتغال و فقدان درآمدهای پایدار در سال‌های اخیر، شیوه تامین کالاهای موردنیاز را برای مردم ایران تغییر داده و بسیاری از آنان را به خرید «شرایطی» یا همان قسطی طیف وسیعی از کالاها، از مایحتاج ضروری مانند نان و برنج گرفته تا لوازم خانگی و خودرو، وادار کرده است.
نتایج نظرسنجی آماری روزنامه دنیای اقتصاد نشان می‌دهد که بالغ بر ۵۱ درصد از مردم طی یک سال گذشته خرید قسطی را تجربه کرده‌اند. بیش از ۸۴ درصد شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی هم گفته‌اند که لوازم خانگی و کالاهای دیجیتال موردنیازشان را فقط قسطی می‌خرند.
داده‌های این نظرسنجی از آن جهت اهمیت دارد که نشانه‌های فقر مزمن در جامعه ایران را بازنمایی می‌کند. نزدیک به ۱۶ درصد پاسخ‌دهندگان این نظرسنجی گفته‌اند که در یک سال گذشته «کالاهای ضروری خوراکی» را هم «شرایطی» خریده‌اند و بالغ بر ۲۱ درصد هم برای تهیه «کالاهای روزمره» به خرید قسطی روی آورده‌اند.
نکته قابل توجه دیگر این است که حدود ۳۵ درصد پاسخ‌دهندگان زیر ۱۰ میلیون تومان خرید قسطی کرده‌اند و ارزش خرید قسطی بیش از ۳۷ درصد از پاسخ‌دهندگان نیز بین ۱۰ تا ۵۰ میلیون تومان بوده است. به عبارت دیگر، بیش از ۷۲ درصد شرکت‌کنندگان خریدهای کمتر از ۵۰ میلیون تومان را به صورت قسطی انجام داده‌اند؛ این اعداد و ارقام به‌وضوح کاهش قدرت خرید مردم را نشان می‌دهند.
حساب‌های دفتری مغازه‌داران که سال‌های پیش فقط در نقاط محروم دیده می‌شد و به فروش قسطی، بدون سود و کوتاه‌مدت کالاهای ضروری اختصاص داشت، حالا به دلیل تورم مزمن و کاهش قدرت خرید مردم در بیشتر مغازه‌ها و در همه مناطق به چشم می‌خورد و گزارش‌های میدانی نشان می‌دهد که قدرت خرید نقدی مردم به‌شدت کاهش یافته و تقاضا برای خرید قسطی روزبه‌روز در حال افزایش است.
در سوی دیگر ماجرا، فروشندگان از سوپرمارکت‌دارها تا لباس‌فروش‌ها قرار دارند که با کسادی بازار مواجه‌اند و به همین دلیل به فروش اقساطی کالاهایشان روی آورده‌اند. به این ترتیب هر روز نام‌های جدیدی در دفاتر فروش قسطی مغازه‌داران ثبت می‌شود.
بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد فروشگاه‌های زیادی اعم از خواربارفروشی‌‌‌‌‌‌ها، قصابی‌‌‌ها، لوازم‌تحریرفروشی‌‌‌ها و لباس‌فروشی‌‌‌ها با نصب تابلوهایی بزرگ، از امکان فروش اقساطی و حساب دفتری خبر می‌دهند.
البته خریدوفروش اقساطی به خرده‌فروشی‌های سطح شهرها و کالاهای خرد و ضروری محدود نیست و گزارش‌ها نشان می‌دهد که خرید اقساطی با چک یا از طریق برخی برنامک‌ها (اپلیکیشن‌ها) نیز رواج یافته است.
این موضوع وضعیت اقتصادی امروز ایران را بازنمایی می‌کند و از این حقیقت پرده برمی‌دارد که زندگی اقساطی در شرایط کنونی برای مردم اجتناب‌ناپذیر شده است.
گسترش مویرگی فقر در جامعه ایران در حالی به‌سرعت ادامه دارد که مقام‌های جمهوری اسلامی پیوسته ادعای کنترل نرخ تورم و رشد تولید را مطرح می‌کنند. ابراهیم رئیسی پس از استقرار در دولت سیزدهم وعده داد که فقر را «ریشه‌کن» می‌کند اما در عمل نابسامانی اقتصادی را دامن زد و مردم ایران را به لبه پرتگاه فقر و فلاکت نزدیک‌تر کرد.
داده‌های پژوهشی از سقوط معنادار رفاه خانواده‌های ایرانی طی سال‌های اخیر خبر می‌دهند. نتایج یک گزارش تحلیلی در اتاق بازرگانی تهران هم آشکار می‌کند که طی پنج سال اخیر بسیاری از خانواده‌ها الگوی مصرفشان را تغییر داده‌اند؛ به این معنا که یا فقط کالاهای خیلی ضروری را خریده‌اند یا به دلیل گرانی‌ها، به سمت کالاهای جایگزین متمایل شده‌اند.
ابراهیم رئیسی تاکنون چندین بار در سخنانش از رسیدن به «قله» سخن گفته است؛ ادعایی که کارشناسان اقتصادی و عموم مردم به آن واکنش نشان داده‌اند. پیش‌تر مسعود خوانساری، نایب‌رئیس اتاق بازرگانی ایران، در واکنش به این ادعای رئیس دولت سیزدهم گفته بود: «در حالی که چهار دهک درآمدی جامعه زیر خطر فقر قرار دارند، تورم بالای ۴۰ درصد است و اقلام مصرفی مردم بالای ۱۰۰ درصد افزایش قیمت داشته‌اند، معلوم نیست رئیسی از کدام قله سخن می‌گوید.»
گزارش جدید بانک جهانی از این حقیقت پرده برمی‌دارد که بیش از ۲۸ درصد مردم ایران در سال ۲۰۲۰ فقیر بودند. این آمار به شکل تصاعدی در حال افزایش است؛ به طوری که بانک جهانی می‌گوید بیش از ۴۰ درصد ایرانیان در آستانه «فقیر شدن» قرار دارند.
برگرفته ای از سایت ایندیپندنت فارسی، ۲۰ دسامبر ۲۰۲۳