سایه رحیمی
ماجرای ساخت مسجد در پارک قیطریه وقتی جدی‌تر شد که کنشگران میراث فرهنگی وجود آثاری از تاریخ سه‌هزارساله تهران را که در عرصه این پارک مدفون است، یادآوری کردند و هشدار دادند که هرگونه ساخت‌وساز و گودبرداری در این منطقه می‌تواند بقایای باستانی را که هنوز به‌طورکامل کشف نشده‌اند، زیرورو کند.
پس از اینکه بیش از ۳۰ هزار نفر به کارزار جلوگیری از ساخت مسجد در پارک قیطریه پیوستند، سرانجام وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، تحت‌فشار افکار عمومی به این موضوع واکنش نشان داد و محسن سعادتی، معاون میراث فرهنگی استان تهران، روز یکشنبه ۱۲ فروردین در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر، از حضور نیروهای یگان حفاظت میراث فرهنگی در محوطه پارک قیطریه خبر داد و گفت: «فضایی که قصد داشتند آنجا مسجد بسازند، حصار داشت. ما به شهرداری نامه زدیم که قبل از هر کاری کارشناسان میراث فرهنگی باید آنجا مستقر باشند. ما نیروهای یگان حفاظت از آثار را به محل پارک فرستادیم و آن‌ها گزارش دادند که این حصارها برداشته شده و هیچ اقدامی اعم از گودبرداری یا فعالیت دیگری در آن محدوده انجام نشده است.»
محسن سعادتی در این گفت‌وگو وانمود کرد که حصارهای پارک قیطریه پس از نامه میراث فرهنگی به شهرداری برداشته شده‌اند، در حالی که مرور اخبار مربوط به این موضوع در حدود یک ماه گذشته نشان می‌دهد که حصارها پیش‌تر تحت فشار افکار عمومی و کنشگران محیط‌زیست و میراث فرهنگی برداشته شده بود.
معاون میراث فرهنگی در همین گفت‌وگو اذعان کرد که تاکنون ۳۵۰ گور باستانی در عرصه پارک قیطریه کشف شده است و هنوز آثار زیادی آنجا وجود دارد که باید کاوش شود.
حدود ۵۵ سال پیش در جریان گودبرداری‌ها برای ساخت‌وساز در تپه‌های قیطریه، یک گورستان باستانی به قدمت بیش از سه هزار سال از دل خاک بیرون آمد. این گورستان علاوه بر اینکه شیوه تدفین مردگان در عصر آهن را نشان می‌داد، براوردهای پیشین را درباره قدمت تهران زیر سوال برد و آشکار کرد که پیشینه زیست انسان در پایتخت کنونی ایران به حدود سه هزار و ۲۰۰ سال قبل بازمی‌گردد.
تاریخ تهران در سال ۱۳۹۳ با کشف بقایای بازمانده از اسکلت یک زن در خیابان مولوی به حدود هفت هزار سال قبل، عقب‌تر رفت. در بهمن ۱۴۰۲ نیز باستان‌شناسان در جریان بررسی تخریب تپه قمی‌آباد شهرری، بقایایی از دوره پارینه‌سنگی را کشف کردند و احتمال دادند که برخلاف آنچه تاکنون تصور می‌شد، قدمت سکونت انسان در دشت تهران به بیش از ۴۰ تا ۸۰ هزار سال قبل می‌رسد اما هیچ‌یک از این کشف‌ها اهمیت آنچه را سال ۱۳۴۷ در جریان گودبرداری‌های قیطریه از دل خاک بیرون آمد، کم نکرد.
مهم‌تر اینکه بیش از پنج دهه قبل، پس از اینکه بقایای باستانی در عرصه تپه‌های قیطریه در مجاورت پارک کشف شد، اداره کل باستان‌شناسی و فرهنگ عامه و شهرداری وقت تهران مانع ادامه ساخت‌وساز در این منطقه شدند و زمینه را برای کاوش‌های باستان‌شناسی در این منطقه فراهم کردند.
سیف‌الله کامبخش‌فرد، باستان‌شناسی که از طرف اداره‌کل باستان‌شناسی و فرهنگ‌عامه، به عنوان سرپرست تیم کاوش تپه‌های قیطریه انتخاب شده بود، در نخستین اقدام ماموریتش از شهرداری تهران خواست تا پایان کاوش‌های باستان‌شناسی، هرگونه گودبرداری و صدور مجوز جدید در این منطقه را متوقف کند.
تپه‌های قیطریه در مجاورت پارک قیطریه است و در جریان کاوش‌ها حدود پنج هزار مترمربع از عرصه محوطه باستانی قیطریه بررسی شد و ۳۵۰ گور و بیش از پنج هزار اشیای تاریخی از دل خاک بیرون آمد. با این حال، پژوهشگران میراث فرهنگی تاکید دارند که امکان دارد بقایای باستانی بیشتر در عرصه پارک قیطریه وجود داشته باشد. سرپرست تیم کاوش تپه‌های قیطریه نیز این موضوع را تایید کرده و گفته بود که احتمالا زیر درخت‌های تنومند قیطریه گورهای بیشتری مدفون‌اند اما تیم باستان‌شناسی نخواسته‌اند به این درختان آسیب برسانند.
خلاصه آنچه حدود پنج دهه پیش و قبل از وقوع انقلاب اسلامی در پارک قیطریه رخ داد، این بود که به محض کشف آثار باستانی در این محوطه، هرگونه ساخت‌وساز متوقف شد و گروه کاوش علاوه بر کشف‌های ارزشمند باستانی، از محیط‌زیست منطقه محافظت کردند اما اینک شهرداری تهران به بهانه ساخت مسجد هم به محیط‌زیست منطقه آسیب می‌زند و هم میراث باستانی تهران را تخریب می‌کند.
طی روزهای اخیر برخی کاربران شبکه‌های اجتماعی با یادآوری اینکه طبق قانون ساخت مساجد و مکان‌های مذهبی وظیفه شهرداری نیست، کاربری مسجد پارک قیطریه را تردیدآمیز دانستند و احتمال دادند که این مکان ممکن است به محلی برای انبار سلاح و تجمع نیروهای سرکوب جمهوری اسلامی تبدیل شود. دفاع اسماعیل کوثری، فرمانده سابق سپاه پاسداران، از ساخت مسجد در پارک قیطریه نیز این احتمال را تقویت کرد. کوثری مدعی شد که ساخت مسجد در چنین مکانی «دقیقا مصداق برطرف کردن نیاز فرهنگی منطقه» است.
برگرفته ای از سایت ایندیپندنت فارسی، ۲ آپریل ۲۰۲۴