حادثه تلخ انفجار در معدن زغال سنگ «معدنجو» در طبس با «جان باختن همه کارگران محبوس» پایان غم‌انگیزی یافت. منابع دولتی تعداد نهایی جانباختگان را ۴۹ نفر عنوان کرده‌اند اما شمار کشته‌شدگان از سوی برخی منابع کارگری بیشتر عنوان می‌شود. در حالی که «تحریم» بهانه‌ی توجیه فقدان تجهیزات ایمنی در معادن شده اما یک کارشناس می‌گوید ترکیه یکی از بزرگترین سازندگان تجهیزات ایمنی با قیمت مناسب است و به راحتی می‌توانستند این تجهیزات را وارد کنند.
بعد از ظهر سه‌شنبه و پس از گذشت بیش از ۶۰ ساعت از انفجار در تونل C معدن زغال سنگ «معدنجو» در طبس و در شرایطی که همچنان خانواده ۱۱ معدنکار باقیمانده در انتهای این تونل با بیم و امید منتظر خبری خوش بودند، مدیرکل مدیریت بحران استان «خراسان جنوب»ی اعلام کرد که همه آنها «جزو فوت‌شدگان محسوب می‌شوند».
تا ظهر امروز اعلام شده بود در مجموع و طی سه روز گذشته پیکر ۳۹ معدنکار از دو تونل B و C بیرون آورده شده است. حالا محمدعلی آخوندی مدیرکل مدیریت بحران استان «خراسان جنوبی» شمار مجموع جانباختگان را با احتساب تعداد کارگرانی که همچنان محبوس هستند ۴۹ نفر اعلام کرده است.
برخی منابع غیررسمی اما معتقدند شمار کارگران جانباخته بیشتر است چرا که این معدن مجهز به تجهیزات کنترل ورود و خروج پرسنل نبوده است. هنوز مقامات رسمی و مدیران معدن در اینباره اظهار نظر نکرده‌اند اما استاندار «خراسان رضوی» در گفتگو با خبرنگاران گفته در ساعات نخست بروز حادثه اعلام شده ۶۹ نفر در دو تونل B و C بوده‌اند که «با بررسی دقیق، این آمار تغییر کرد و مجموع کارگران توسط شرکت معدنجو اعلام شد که ۶۵ نفر در تونل‌ها بوده‌اند.»
تناقض‌های آماری اما با گذشت ۲۴ ساعت از حادثه نمایان شد. خبرگزاری «تسنیم» وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که از جمله خبرگزاری‌های حاضر در محل حادثه بود شامگاه دوشنبه و یک شبانه‌روز پس از حادثه گزارش داد شمار جانباختگان به ۵۱ تن رسیده است با اینهمه مقامات استانی و دولتی همزمان شمار جانباختگان را ۳۱ نفر، تا آن زمان، اعلام کردند. خبرگزاری «تسنیم» این خبر را تا کنون اصلاح نکرده و البته توضیحی نیز درباره اختلاف ۲۰ نفر در آمار جانباختگان ارائه نشده است!
قوه قضاییه پرونده رسیدگی به حادثه انفجار در معدن «معدنجو» را گشوده اما موضوع رعایت نشدن ایمنی در محیط کار در این معدن به عنوان علت وقوع این حادثه مطرح است. هرچند تجمع گاز متان در معادن زغال سنگ موضوعی رایج است اما از یکسو باید معادن مجهز به سنسورهایی باشند که حجم گاز را اندازه‌گیری و در صورت فراتر رفتن آن از حد مجاز اخطار دهند. از سوی دیگر بر اساس آنچه تا کنون مشخص شده، در انتهای تونل C یک جرقه سبب وقوع انفجار شده که هنوز مشخص نیست این جرقه از کجا و به چه دلیل بوده است.
در این میان، انفجار در معدن C رخ داده اما پس از دقایقی آتش به معدن B سرایت کرده آنهم در حالی که در این معدن حتی آژیر خطر هم وجود نداشته است.
در همین رابطه زهرا سعیدی سخنگوی کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی امروز سه‌شنبه سوم مهرماه گفته «علت حادثه انفجار در معدن طبس رعایت نکردن مسائل ایمنی است.»
او توضیح داده که «آژیر مرکزی معدن یا خراب بوده یا اصلاً وجود نداشته است. به همین دلیل، حتی کارشناسان ایمنی جان خود را از دست دادند.»
سخنگوی کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی افزوده که «این حادثه نشان‌دهنده ضعف در رعایت استانداردها به دلایلی مانند بی‌توجهی، کمبود بودجه و مشکلات دیگر است. متهم اصلی در جایگاه نظارتی، کارگران نیستند چون آموزش ندیده بودند. فردا کارگر و گاز و سیستم را مقصر اعلام نکنند.»
رضا علیزاده رئیس کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی نیز «نبود ایمنی» را عامل بروز حادثه در «معدنجو» عنوان کرده و گفته «معدن طبس حداقل‌های استانداردها و ایمنی را رعایت نکرده است. شاید یک زمان نیم ساعته طول کشیده تا گاز منوکسید کربن از بلوک c به بلوک b برسد، ولی ساده‌ترین اطلاع‌رسانی هم نشده است.»
مجید نصیرپور عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی نیز با بیان اینکه این حادثه اولین نبوده و «متأسفانه آخرین هم نخواهد بود»، گفته است که وقوع این حوادث دو علت اصلی دارد: «نخست بی‌تفاوتی صاحبان معادن و مدیران‌شان که سرشار از ثروت هستند، سپس بی‌ملاحظگی مسئولان و ناظران بر فعالیت آنها که امیدوارم به شدت با این بخش برخورد شود. باید دید که چرا بازرسان و ناظرانی که موظف هستند سرکشی کنند به‌موقع این کار را انجام ندادند و مانع از بروز چنین اتفاقاتی نشدند.»
اینهمه در حالیست که احمد میدری وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی روز دوشنبه دوم مهرماه و ساعاتی پس از بروز حادثه در حالی که برای بازدید به محل معدن رفته بود ادعا کرد: «طبق بررسی‌های ما، در معدن طبس تخلفی صورت نگرفته و این رویداد واقعا یک حادثه بوده است».
حادثه «معدنجو» هرچند یکی از مهمترین حوادث مرگبار معدنی به دلیل فقدان ایمنی در محل کار به شمار می‌رود اما طی سال‌های گذشته چند اتفاق مشابه با جانباختگان کمتر از حادثه «معدنجو» در معادن ایران رخ داده است.
در این میان «تحریم» یکی از بهانه‌ی توجیه فقدان تجهیزات ایمنی در معادن شده اما یک کارشناس می‌گوید ترکیه یکی از بزرگترین سازندگان تجهیزات ایمنی با قیمت مناسب است و به راحتی می‌توانستند این تجهیزات را وارد کنند.
کیوان جعفری طهرانی کارشناس ارشد بین المللی صنعت سنگ آهن و فولاد در گفتگو با روزنامه «شرق» گفته نقطه‌ای که در تمام اظهارات مغفول مانده، تامین تهجیزات نجات بوده است.
این کارشناس تأکید کرده این تجهیزات جزو تحریم نبوده چرا که هر چیزی را که با جان انسان مربوط باشد می‌توان در شرایط تحریم نیز تامین کرد. او همچنین توضیح داده ترکیه یکی از بزرگترین سازندگان تجهیزات ایمنی و نجات در معادن است و قیمت این تولیدات هم چندان بالا نیست در نتیجه حتی در شرایط تحریم هم قابل خریداری و وارد کردن به کشور هستند.
شاهد شیرین مدیرعامل یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در حوزه معدنکاری نیز گفته قوانین و دستورالعمل‌های زیادی در رابطه با معادن وجود دارد از جمله دستورالعمل ایمنی در معادن زیرزمینی زغال سنگ که در سال ۱۳۹۸ از سوی سازمان برنامه ابلاغ شده است.
شاهد شیرین گفته «در صفحه ۱۰ این دستورالعمل در زمینه جلوگیری از انفجار و دلایل انفجار مطالبی آورده شده است. همچنین در خصوص انتشار گاز متان تاکیداتی دارد و انفجار در معدن معدنجو دقیقا به دلیل انتشار گاز متان بوده است.»
او افزوده که «بحث مانیتورینگ گازخیزی، دانشی است که ۲۰ سال از عمر آن در جهان گذشته است و ما همچنان بر کار‌هایی که ۴۰ تا ۵۰ سال قبل روس‌ها و یا انگلیس‌ها در کشور اجرایی کردند، متمرکز هستیم و خیلی از معادن حتی از دانش و تکنولوژی قدیمی آن روز هم استفاده نمی‌کنند، چه برسد به اینکه فناوری‌های جدیدتر را در معادن اجرایی کنند.»
فرهاد طهماسبی عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی نیز معتقد است خلاء قانونی در رابطه با ایمنی معادن وجود ندارد و گفته «وزارت کار، وزارت صمت، دستگاه‌های نظارتی و سازمان نظام مهندسی معدن باید ایمنی معادن را رصد کنند. به هر حال حتماً ایرادهایی در معدن طبس وجود داشته که چنین اتفاقی رخ داده است.»
اینهمه در حالیست که شرایط کار کارگران معادن بسیار دشوار است و دستمزد آنها برابر با ارقام حداقل دستمزد رسمی وزارت کار است. برادر یکی از معدنکاران جانباخته در «معدنجو» گفته برادرش دو شیفت در معدن کار می‌کرد اما فقط ماهی ۱۲ میلیون تومان دریافت می‌کرد.
شرایط دشوار و در برخی موارد غیرانسانی کارگران معادن از سوی فرهاد طهماسبی عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی هم مورد اشاره قرار گرفته است: «کمبودها و کسری‌هایی در بازدید از معدن طبس وجود داشت و شرایط کار کردن در این معدن به نظر من برای کارگران بسیار سخت است.»
آنها همواره با تهدید اخراج نیز روبرو بوده‌اند. در همین رابطه نجیب حسینی نماینده مینودشت در مجلس شورای اسلامی نیز در جلسه علنی امروز سه‌شنبه سوم مهرماه گفت: «حدود هزار نفر از موکلین من در معدن زغال سنگ طبس کار می‌کنند و هرگونه اعتراض کارگران در آن معادن، معادل اخراج آنهاست.»
خانواده‌های معدنکاران و همکاران آنها نیز طی سه روز گذشته گلایه‌های زیادی درباره مورادی چون اطلاع‌رسانی، حمل پیکر کارگران و… داشته‌اند.
بر اساس ویدئویی که در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده یکی از اعضای خانواده‌های کارگران جانباخته در معدن گفته «در آمبولانس بسته نمی‌شد به زور و با پا جنازه‌های سوخته شده را به داخل هل می‌دادند!»
او افزوده که «یک زن که همسرش کشته شده بود درخواست می‌کرد که جنازه‌ها را با عزت حمل کنند.»
برگرفته ای از سایت کیهان لندن، ۲۵ سپتامبر ۲۰۲۴