دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده آمریکا روز سه‌شنبه ۲۸ ژانویه، از طرح صلح برای خاورمیانه موسوم به «معامله قرن» رونمایی کرد.
این البته نخستین باری نیست که موضوع مناقشهبرانگیز فلسطین با تلاش‌های بین‌المللی به مرحله اعلام طرح یا توافق دو طرفه می‌رسد. از پیمان کمپ دیوید گرفته تا کنفرانس مادرید و اسلو و حتی کمپ دیوید دو؛ نمونه‌هایی که دست‌کم دو طرف در نشست‌ها حضور داشتند و در مراسم ثبت عکس‌های یادگاری رهبرانی از فلسطین و اسرائيل دیده می‌شدند. اما نمونه تازه آن که محصول کار داماد دونالد ترامپ است، از این نظر با تمام موارد پیشین متفاوت است.
طرف‌های فلسطینی نه تنها به این مراسم رونمایی دعوت نشدند، که دونالد ترامپ پیشتر خود پیش‌بینی کرده بود فلسطینی‌ها این طرح را نمی پذیرند؛ طرحی که هرچند موافقانی داشت، اما مخالفانش بیشتر بودند. دسته‌ای دیگر هم البته سعی کردند موضعی محتاطانه و بی‌طرف اتخاذ کنند. اما گروه‌های مختلف چه استدلالی برای همراهی یا بایکوت این ایده دونالد ترامپ ارائه کردند؟
موافقان:
طبیعتا اسرائيل بزرگترین موافق این طرح بود. بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، که خود در جلسه رونمایی این طرح حضور داشت، آن را «فرصتی تاریخی» خواند که تل آویو از آن استفاده خواهد کرد.
امارات متحده عربی، یکی از سه کشور عربی بود که سفیر خود را برای این نشست فرستاده بود. سفیر این کشور در واشنگتن، طرح صلح خاورمیانه دونالد ترامپ را پروژه‌ای جدی توصیف کرده که می‌تواند بسیاری از چالش‌های خاورمیانه را حل کند.
اتحادیه اروپا را هم، هر چند با احتیاط، می‌توان در زمره موافقان محتاط این طرح توصیف کرد. این اتحادیه معامله قرن را فرصت خوبی برای از سرگیری راه حل مسالمت آمیز نزاع میان فلسطین و اسرائیل دانست. جوزپ بورل مسئول سیاست خارجی اروپا هم اقدام آمریکا را «ابتکار عملی دانست که می‌تواند فرصتی دوباره برای یافتن راه حل عملی در مناقشه فلسطین و اسرائيل فراهم سازد.»
آقای بورل افزود که بروکسل در ارزیابی این طرح، به آرمان‌های مشروع فلسطینی‌ها و اسرائیلی‌ها توجه دارد و این کار را با احترام به کلیه قطعنامه‌های سازمان ملل و دیگر توافقات بین‌المللی انجام خواهد داد.
پادشاه عربستان ساعاتی پس از اعلام این طرح در تماسی تلفنی با محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین اظهار داشت: «مسئله فلسطین، مسئله ما و جهان عرب و اسلام است.» ملک سلمان همچنین تاکید کرد صلح یک گزینه راهبردی است که منجر به حل نهایی مساله فلسطین و تحقق حقوق ملی مردم فلسطین می‌شود.»
مصر یکی دیگر از کشورهای عربی به شمار می‌رود که به صورتی محتاطانه از پروژه صلح کاخ سفید میان فلسطین و اسرائيل پشتیبانی کرد. وزارت خارجه مصر در بیانیه‌ای از تلاش‌های آمریکا برای حصول به یک توافق و صلح جامع میان اسرائيل و فلسطین حمایت کرد و ابراز امیدواری کرد این طرح بتواند صلح و ثبات و امنیت را به منطقه اعطا کند. مصر همچنین از طرف فلسطینی خواست این طرح را با جدیت مطالعه و بررسی کند.
مخالفان:
گروه‌های فلسطینی را باید اصلی‌ترین مخالف این طرح نامید. محمود عباس این طرح را ایده‌ای محکوم به شکست نامید که به زباله‌دانی تاریخ خواهد پیوست. رهبران گروه حماس ضمن رد قاطعانه این طرح، آن‌را فرصتی برای وحدت گروه‌های مختلف فلسطینی خواندند. سامی أبو زهری، سخنگوی جنبش مقاومت اسلامی (حماس) که کنترل نوار غزه را در اختیار دارد، اعلام کرد که طرح دونالد ترامپ برای برقراری صلح در خاورمیانه، طرحی «خصمانه» و پیشنهاد او برای بیت‌المقدس «بی‌معنی» است.
خضر حبیب، یکی از رهبران جنبش جهاد اسلامی از محمود عباس خواست با خروج از توافق اسلو، زمینه را برای وحدت و یکپارچگی فلسطینیان فراهم سازد. خلیل الحیه یکی از رهبران جنبش مقاومت فلسطین هم با مردود دانستن معامله قرن، اعلام کرد که گروه‌های فلسطینی آماده مقابله، مبارزه و مقاومت در مقابل اسرائيل و این طرح هستند.
ترکیه هم طرح صلح دونالد ترامپ را طرحی دانست که «از ابتدا مرده متولد شده» وزارت خارجه ترکیه در بیانیه‌ای تصریح کرد: «اجازه نمی‌دهیم اقدامات قانونی سازی اشغالگری و ستم اسرائیل علیه ملت فلسطین اجرایی شود. طرح آمریکا راه حل تشکیل دو دولت را نابود و سرزمین‌های فلسطینی را به سرقت می‌برد.
رژیم ایران هم مطابق پیش‌بینی‌ها یکی از سرسخت‌ترین مخالفان معامله قرن بوده است. محمدجواد ظریف در حساب توییتری خود این باره نوشت: «آنچه به اصطلاح “چشم اندازی برای صلح” نامیده می‌شود، به سادگی پروژۀ رویاییِ یک مشاور املاک و مستغلات ورشکسته است. اما این کابوسی برای منطقه و جهان است. امیدوارم که این باعث بیداری همۀ مسلمانان شود.»
اردن که سفیر خود را هم به نشست رونمایی از این طرح فرستاده بود را در کمال تعجب باید در رسته مخالفان دسته‌بندی کرد. وزیر خارجه اردن در واکنش به معامله قرن گفت: «تنها راه صلح، تشکیل دولت فلسطینی مستقل به پایتختی قدس شرقی و راه حل دو دولت است. اشغالگری باید پایان یابد و حقوق مردم فلسطین حفظ شود.»
دبیر کل اتحادیه عرب، احمد ابوالغیط، روز چهارشنبه در واکنش به طرح «معامله قرن» گفت: «اولین برداشت از بندهای طرح دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا نشان می‌دهد حقوق مشروع فلسطینی‌ها به طور گسترده در این طرح پایمال شده است.»
حزب‌الله لبنان هم در بیانیه‌ای طرح دونالد ترامپ را «تلاشی برای از بین بردن حقوق مردم فلسطین» دانست و افزود: «این معامله شرم گامی خطرناک است که با همدستی و خیانت چند کشور عربی حاصل شده اما در آینده پیامدهای منفی برای منطقه به همراه خواهد داشت.»
محتاطها:
دبیر کل سازمان ملل متحد را باید در این گروه قرار داد. سخنگوی آنتونیو گوترش در بیانیه‌ای اعلام کرد: «سازمان ملل همچنان به تلاش برای ایجاد صلح میان اسرائیل و فلسطین بر اساس قطعنامه‌های این سازمان، توافقات دوجانبه و دورنمای راه‌حل دو کشوری بر اساس مرزهای سال ١٩٦٧ ادامه می‌دهد.
بریتانیا هم موضع محتاطانه‌ای اتخاذ کرد. دامنیک راب، وزیرخارجه بریتانیا ایده ترامپ را طرحی جدی خواند که رهبران دو طرف باید عملی بودن آن را ارزیابی کنند.
وزیر خارجه بریتانیا از دولت اسرائيل و تشکیلات فلسطینی خواست «با نگاهی منصفانه و واقعی، جزئیات این طرح را بررسی کنند تا شاید آن را به عنوان گام نخستی برای بازگشت به مذاکرات صلح بیابند.»
آلمان در مقایسه با بریتانیا واکنشی به مراتب کم مثبت‌تر داشت. وزارت خارجه این کشور در بیانیه‌ای طرح صلح آمریکا را ایده‌ای معرفی کرد که سوالاتی را پیرامون این منازعه مطرح می‌کند.
در بیانیه برلین آمده است: «ما سوالات موجود در این طرح را با شرکای اروپایی خود بررسی خواهیم کرد. صلح بین طرفین فلسطینی و اسرائيلی تنها از رهگذر راه حل تشکیل “دو کشور” محقق خواهد شد.»
فرانسه اما قدری خوشبینانه‌تر به ماجرا نگریست. سخنگوی وزارت خارجه فرانسه در بیانیه‌ای اعلام کرد که فرانسه از “تلاش‌های” رئیس جمهوری آمریکا استقبال کرده و با اهتمام “طرح صلحی” را که ارائه شده، بررسی خواهد کرد. در ادامه این بیانیه آمده است: «فرانسه باور دارد راهکار دو کشور بر اساس قوانین بین‌المللی برای برقراری صلح عادلانه و دائمی در خاورمیانه ضروری است.»
پاریس برخلاف برلین که تنها بر گفتگو با شرکای اروپایی تاکید کرده است، در بخشی از بیانیه خود می‌گوید: «پاریس با هماهنگی آمریکا و شرکای اروپایی خود و همه کسانی که می‌توانند در تحقق راهکار دو کشوری نقش داشته باشند، تلاش‌های خود را پی خواهد گرفت.»
قطر هم موضع محتاطانه‌ای اتخاذ کرد تا هر دو جنبه ماجرا را در نظر داشته باشد. وزارت خارجه این کشور از یک‌سو از تلاش‌های رئيس جمهوری آمریکا برای یافتن راه‌حل را ستود و از سوی دیگر تاکید کرد همه راه‌حل‌ها باید مطابق با قوانین بین‌المللی و قطعنامه‌های سازمان ملل باشد. در این بیانیه همچنین قطر از طرفین خواست با یکدیگر مذاکرات مستقیم داشته باشند.
روسیه را باید در دسته محتاطان مخالف ارزیابی کرد. سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، با اشاره به اینکه مسکو پیشتر از جزئیات این طرح اطلاع نداشته افزود: «آمریکایی‌ها ما را در جریان جزئیات معامله قرن قرار نداده‌اند و آنها همیشه می‌خواهند به طور یک‌جانبه مشکلات را حل کنند اما این نتایج مثبتی در پی نخواهد داشت.»
آقای لاوروف در ادامه پیشنهاد داد کمیته‌ای چهارجانبه به مذاکرات صلح بپیوندند. منظور وی از این چهار عضو، سازمان ملل متحد، اتحادیه اروپا، آمریکا و روسیه است. وزیر خارجه روسیه همچنین تاکید کرد باید نظر فلسطینی‌ها در این خصوص مد نظر و توجه قرار گیرد.
منبع: سایت یورونیوز (اتحادیه اروپا) به زبان فارسی، ۲۹ ژانویه ۲۰۲۰