سپاه قُدس در سازماندهیِ حشد الشعبی سهم عمده داشت و می‌گویند فرماندهان سپاه به ویژه قاسم سلیمانی تشکیلات آن را از روی مُدل تشکیلاتی «بسیج ایران» سازماندهی کردند. حشد الشعبی به سببِ وابستگی تشکیلاتی و ایدئولوژیکی‌اش به سپاه قدس، قدرت گرفتن روزافزونش در مقام نیرویی شبه نظامی و خودسریِ فرماندهانِ آن، مخالفت‌هایی را در جامعۀ مدنی و سیاسیِ عراق و حتی در میان شیعیان آن کشور برانگیخته و به یکی از مشکلاتِ اصلیِ دولت عراق تبدیل شده است. کارشناسان معتقدند که کشته شدن قاسم سلیمانی و ابومهدی المهندس راه را تا حدودی برای حل شدن این نیرو در ارتش عراق هموار کرده است.
روز جمعه ۱۰ ژانویه جنگنده‌های ناشناس انبارِ تسلیحات و کامیون‌هایِ حشد الشعبی را در حوالیِ ابوکمال، شهری در شرق سوریه و در نزدیکی مرز عراق، بمباران کردند. در آن حمله دستکم ۸ عضو حشد الشعبی کشته شدند. در چند ماه گذشته جنگنده‌ها و پهبادهایِ ناشناس چندین بار پایگاه‌های حشد الشعبی را در نزدیکی ابوکمال بمباران کرده‌اند. اگرچه مطبوعاتِ خارجی آن حمله‌ها را همواره به ارتش اسرائیل نسبت داده‌اند، اما مقام‌های اسرائیلی تاکنون در این باره سکوت کرده‌اند. سپاه قُدس، شاخۀ برون مرزیِ سپاه پاسداران، که حشد الشعبی را از نظر مالی، تسلیحاتی و آموزشی حمایت می‌کند، در حال ساختنِ پایگاه بزرگی در این منطقه است.
حشد الشعبی به معنایِ «بسیج مردمی» به نیروی شبه نظامی عراق گفته می‌شود که در اصل برای مبارزه با داعش سازمان یافته است. این نیرو که در ایران زیر عنوانِ «بسیج عراق» از آن یاد می‌کنند، از به هم پیوستنِ حدود ۴۰ گروه تشکیل شده است. تشکیل دهندگانِ آن در آغاز شیعیان بودند، اما سپس گروه‌هایی از عشایر سنی مذهبِ عراق از استان‌های صلاح‌الدین، نینوا و انبار، گروه‌هایی از طایفۀ فیلی، مردم مسیحی و ایزدیِ عراق نیز به آن پیوستند. حشد الشعبی همسو و هماهنگ با سپاه قُدس مخالفِ سرسختِ حضورِ نیروهایِ آمریکایی و به طور کلی ائتلافِ بین‌المللی در عراق است.
از تازه‌ترین درگیری‌هایِ حشد الشعبی با نیروهای آمریکایی میتوان از چند حملۀ راکتیِ آن نیرو در ۲۷ دسامبر ۲۰۱۹ به یک پایگاه نظامی در شهر کرکوک یاد کرد که در آن یک پیمانکار آمریکایی جان باخت و چند سرباز زخمی شدند. در واکنش به آن حملات بود که آمریکایی‌ها در ۲۹ دسامبر دست به یک عملیاتِ هوایی بر ضد حشد الشعبی زدند که به کشته شدنِ ۴۱ جنگجوی ایرانی و ۲۵ عضو حشد الشعبی انجامید. واکنشِ حشد الشعبی سازماندهیِ حملۀ تماشایی به سفارت آمریکا در ۳۱ دسامبر در بغداد بود. در آن حمله مهاجمان بخشی از دیوار سفارتِ آمریکا و پست بازرسی بیرونِ سفارت را آتش زدند. «سلیمانی قائدی» یعنی «سلیمانی رهبرِ من» یکی از شعارهایی بود که در آن روز مهاجمان بر روی دیوارِ سفارت آمریکا نوشتند. پس از آن حملۀ تماشایی به سفارتِ آمریکا در بغداد آمریکایی‌ها در ۳ ژانویه قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قُدس، و همراه او ابومهدی المهندس، معاون و فرماندهِ میدانیِ حشد الشعبی، را در یک حملۀ پهبادی در مسیر فرودگاه بغداد کشتند.
بسیاری از گروه‌هایِ تشکیل دهندۀ حشد الشعبی پیش از تشکیل این نیرو جداگانه با نیروهایِ ائتلافِ بین‌المللی مبارزه می‌کردند. پس از افتادنِ موصل به دستِ داعش در ژوئن ۲۰۱۴ این گروه‌ها با فتوای مراجع تقلید شیعه به ویژه فتوایِ جهادِ آیت‌الله سیستانی نیروی حشد الشعبی را تشکیل دادند که وظیفه‌اش کمک به ارتش و نیروهایِ امنیتی عراق برای حفاظت از مکان‌هایِ مقدس شیعه و مقابله با تهاجم نظامی بود. سپاه قُدس در سازماندهیِ حشد الشعبی سهم عمده داشت و می‌گویند فرماندهان سپاه به ویژه قاسم سلیمانی تشکیلات آن را از روی مُدل تشکیلاتی بسیج ایران سازماندهی کردند.
در سپتامبر ۲۰۱۵ حیدر عبادی، نخست وزیر وقت عراق، اعلام کرد که حشد الشعبی جزئی از نیروهای دولتی عراق است. در ۲۶ نوامبر ۲۰۱۶ مجلسِ عراق با اکثریتِ آرا حشد الشعبی را به عنوان نهاد قانونی به رسمیّت شناخت. برپایۀ قانونی که نمایندگان مجلس تصویب کردند حشد الشعبی زیر فرماندهی فرمانده کل نیروهای مسلح عراق قرار گرفت و اعضای آن مانند اعضایِ نیروهایِ نظامی و امنیتیِ عراق از دولت حقوق می‌گیرند. نخست وزیر عراق فرمانده کل حشد الشعبی است.
بعضی منابع شمار اعضای آن را ۶۰ تا ۱۲۰ هزار و بعضی دیگر ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار نفر تخمین می‌زنند. جنگجویانِ حشد الشعبی مسلح به سلاح‌های ایرانی و آمریکایی‌اند. آنان به بخشی از زرادخانۀ ارتش سابق عراق نیز دست یافته‌اند. حقیقت این است که آنان در آزادسازیِ مناطق وسیعی از خاک عراق بسیار اثربخش بودند. مدتی است حشد الشعبی به سببِ وابستگی تشکیلاتی و ایدئولوژیکی‌اش به سپاه قدس، قدرت گرفتن روزافزونش در مقام نیرویی شبه نظامی و خودسریِ فرماندهانِ آن، اعتراض‌هایی را در جامعۀ مدنی و سیاسیِ عراق و حتی در میان شیعیان آن کشور برانگیخته و به یکی از مشکلاتِ اصلیِ دولت عراق تبدیل شده است.
در اول ژوئیۀ ۲۰۱۹ عادل عبدالمَهدی، نخست وزیرِ عراق، فرمانی ده ماده‌ای دربارۀ حشد الشعبی صادر کرد که به موجب آن قرار شد حشد الشعبی در مقام شاخه‌ای از نیروهای مسلح عراق از فرمانده کل آن نیروها اطاعت کند، مشمول همۀ قوانینِ مربوط به آن نیروها باشد و فرمانده آن را نیز فرمانده کل نیروهای مسلح تعیین کند. به موجب آن فرمان اعضا و گروه‌هایِ تشکیل دهندۀ حشد الشعبی باید به روابط سیاسی خود پایان دهند. هر گروهی که نمی‌خواهد به نیروهای مسلح بپیوندد، می تواند به گروهی سیاسی تبدیل شود. در آن صورت، حق حمل سلاح ندارد مگر با مجوز قانونی.
هم چنین قرار شد در تشکیلات حشد الشعبی نام‌گذاری‌های عقیدتی و ایدئولوژیکی مانند کتائب حزب‌الله جای خود را به نام‌های متعارف نظامی مانند لشکر، تیپ، گردان و جز اینها بدهند و افراد نیز رتبه‌های نظامیِ مرسوم در نیروهای مسلح را داشته باشند. و نیز قرار شد مراکزی که در داخل یا بیرون شهرها نام یکی از گروه‌های حشد الشعبی را دارند بسته شوند. پادگان‌های میزبانِ حشد الشعبی نیز باید همانند پادگانهایِ دیگر نیروهای مسلح باشند. بدینسان، حشد الشعبی می‌باید در نیروهای مسلح عراق ادغام شود و به حیات خود در مقام نیرویی شبه نظامی و جدا از ارتش عراق پایان دهد. حضور سپاه قدس در عراق و حمایت مالی، تسلیحاتی و آموزشی آن از حشد الشعبی، مانع بزرگی است در راه تبدیل شدنِ این نیروی شبه نظامی به جزئی از ارتش عراق. کارشناسان معتقدند که کشته شدن قاسم سلیمانی و ابومهدی المهندس راه را تا حدودی برای حل شدن حشد الشعبی در ارتش عراق هموار کرده است.
منبع: سایت رادیو بین المللی فرانسه به زبان فارسی، ۶ فوریه ۲۰۲۰