۱۲ دی ۱۳۹۴؛ پنج سال پیش در چنین روزی هما ناطق در پاریس درگذشت: “سرکوب اندیشه، بیماری فرهنگی است که ما همه روشنفکران به نوعی گرفتار آن بودیم”.
هما ناطق در سال ۱۳۱۳ در ارومیه زاده شد. مادرش از اشراف قاجاری و پدرش مهندس راه‌سازی و شیفته شعر و ادبیات فارسی بود: “پیش از آنکه سن مدرسه رفتن باشم شیرینی می‌داد به شرطی که دو سطر شعر حفظ کنم. تا دبیرستان، منوچهری و فردوسی و حافظ حفظ می‌کردم”.
دبستان را در یک مدرسه ارمنی گذراند و این زبان را هم آموخت و بعد به دبیرستان زردشتیان تهران رفت.
از کودکی نزد آموزگاران سرخانه فرانسوی و انگلیسی آموخت.
“از کلاس دهم مرا فرستادند به انگلستان و بعد از یک سال و نیم برگشتم ایران برای امتحان‌های متفرقه”.
۱۷ ساله بود که کتاب داستان “خانه‌ای در کوهستان” را از اِرسکین کالدوِل به فارسی برگرداند و به چاپ رساند.
۲۰ ساله بود که به پاریس رفت و ۳۳ ساله بود که با نوشتن پایان‌نامه دکتری‌اش درباره “زندگی سیاسی سید جمالالدین اسدآبادی”، کارشناس تاریخ شد و سال بعد به تهران بازگشت:
“نخست یک سالی در موسسه مطالعات اقتصادی استخدام شدم، کتاب “چهره استعمارزده” آلبر ممی استاد جامعه شناس فرانسوی را به فارسی برگرداندم و از ۱۳۴۸ تا ۱۳۵۹ در دانشگاه تهران به تدریس تاریخ اجتماعی ایران در دوره قاجار و تاریخ عثمانی پرداختم ولی این میان سال ۱۳۵۲ یک سال در دانشگاه پرینستون آمریکا درس تاریخ دادم”.
او با اینکه اندیشه و احساس آرمان‌گرایانه و جهان‌بینی چپ داشت، در کتاب‌ها و مقاله‌های تاریخی‌اش مانند “از ماست که بر ماست”، “مصیبت وبا یا بلای حکومت” و “بازرگانان در داد و ستد با بانک شاهی”، پیشنهاده‌های پژوهش‌های موشکافانه علمی را رعایت می‌کرد.
دو سال پس از انقلاب ۵۷ او را اخراج کردند و برای دستگیری‌اش به خانه‌اش ریختند ولی توانست به پاریس بگریزد.
۵۰ ساله بود که استاد تمام وقت تاریخ در دانشگاه بنام سوربن شد و بیش از ۲۰ سال در آنجا به تدریس و تحقیق در رشته تاریخ و کتاب‌شناسی ایران پرداخت:
“برای من تدریس در پاریس هرگز جای کلاس‌های ایران را نگرفت. در ایران دانشجویان با گونه‌ای تشنگی و کنجکاوی، استاد را به دادگاه می‌خواندند و از این رهگذر در سازندگی خود استادها سهم داشتند. هنگامی هم که سیراب نمی‌شدند و آنچه را می‌خواستند نمی‌یافتند، تخمه می‌شکستند”.
هما ناطق در ۸۱ سالگی در پایتخت فرانسه درگذشت.
برگرفته ای از سایت صدای آلمان (دویچه وله) به زبان فارسی، ۱ ژانویه ۲۰۲۱