هواپیمای اوکراینی در بامداد ۱۸ دی سرنگون شد و بامداد سه روز بعد، ۲۱ دی، ستاد کل نیروهای مسلح اعلام کرد این هواپیما به دلیل «خطای انسانی» مورد اصابت موشک قرار گرفت.
مستنداتی که در یک سال گذشته فراهم شد جای تردید باقی نمی‌گذارد که مسئولان جمهوری اسلامی از همان ساعات اولیه می‌دانستند چه اتفاقی افتاده اما به مدت سه روز دروغ گفتند، دروغ‌ها را تکرار کردند، و در توجیه دروغ‌های قبلی دروغ‌هایی جدید به زبان آوردند. گرچه این پنهان‌کاری‌ها و دروغ‌ها تاکنون ادامه یافته‌اند اما لحن، تعداد و ماهیت دروغ‌هایی که مقام‌های جمهوری اسلامی در آن سه روز گفتند حیرت‌انگیز بود.
روز شنبه ۲۱ دی ماه ۱۳۹۸ وقتی سپاه پاسداران پس از سه روز سرانجام پذیرفت هواپیما را با موشک سرنگون کرده، انتظار می‌رفت دروغ‌ها پایان یابد؛ اما اکنون می‌دانیم حتی اطلاعیه ستاد کل و توضیحات تلویزیونی فرمانده هوافضای سپاه نیز حاوی دروغ بود. توضیحات تلویزیونی عنوانش هم دروغ بود و به اسم «نشست خبری» منتشر شد.
اینکه چرا جمهوری اسلامی پس از سه روز پنهان‌کاری ناچار شد تغییر رویه دهد و روایتی متفاوت ارایه کند احتمالا دلایلی چندگانه داشت که سهم هر یک از آن‌ها فعلا معلوم نیست؛ اما چند مدرک و مستندی که در آن سه روز در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد بی‌تردید یکی از دلایل اصلی بوده است. از جمله این مدارک و مستندات می‌توان به سه مورد مشخص اشاره کرد: عکس‌هایی که قطعه‌ای از سرجنگی موشک را در کنار لاشه هواپیما نشان می‌داد، دو ویدئوی کوتاه که حرکت موشک در آسمان و همچنین لحظه اصابت موشک به هواپیما را ثبت کرده بود و همچنین ویدئوهای اندکی که نشان می‌داد بولدوزرها در حال صاف کردن محل برخورد هواپیما به زمین هستند.
البته پس از آن سه روز شواهد متعدد دیگری نیز منتشر شد که جزییات بیشتری از فاجعه را روشن کرد؛ اما نکته اینجاست که موضوع شلیک موشک به سوی هواپیما از همان ساعات اولیه مطرح بود اما مقام‌های جمهوری اسلامی نه فقط مسیر دروغ‌گویی و لاپوشانی را ادامه دادند، بلکه تمسخرکنان، هر احتمال دیگری را به باد انکار و تحقیر گرفتند.
فهرست زیر مروری است بر دروغ‌های مقام‌های جمهوری اسلامی در آن سه روز.
چهارشنبه ۱۸ دی
سرنگونی هواپیما در ساعت ۶:۱۹ دقیقه روی داد.
وب‌سایت «نور نیوز»، نزدیک به شورای عالی امنیت ملی، نخستین رسانه در ایران بود که خبر «سقوط» این هواپیما را در ساعت ۶:۴۷ در کانال تلگرامی‌اش منتشر کرد.
«قاسم بی‌نیاز»، رییس مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی وزارت راه و شهرسازی، اولین تکذیب را حدود سه ساعت پس از سقوط بر زبان آورد. او در گفت‌وگو با ایرنا «هرگونه شایعه در خصوص اصابت موشک» به این هواپیما را رد کرد و گفت که علت حادثه «آتش‌سوزی در قسمت موتور هواپیما» بوده است.
اکنون به نظر عجیب می‌آید که او حدود سه ساعت پس از انتشار خبر حادثه گفته است: «در صورتی که این حادثه به دلیل اصابت موشک بود هواپیما در آسمان منفجر می‌شد.» البته این دروغ بعدا به دفعات از سوی دستگاه پروپاگاندای جمهوری اسلامی تکرار شد.
موضوع آتش گرفتن موتور هواپیما همان روز تکذیب شد و بعدازظهر چهارشنبه «رضا جعفرزاده»، سخنگوی سازمان هواپیمایی کشوری، آن را رد کرد.
پس از آن «ابوالفضل شکارچی»، سخنگوی ارشد نیروهای مسلح، به خبرگزاری فارس گفت: «شایعاتی که در خصوص این هواپیما مطرح می‌کنند کاملا دروغ محض است و هیچ کارشناس نظامی و سیاسی این موضوع را تایید نمی‌کند. قطعا این موضوع توسط خط نفاق به نفع آمریکایی‌ها دنبال می‌شود و توطئه‌ای دیگر در حوزه جنگ روانی است.»
همان شب «محمد اسلامی»، وزیر راه و شهرسازی، به طور قاطع «نقص فنی» را علت سقوط معرفی کرد و به ایسنا گفت: «شایعه برخی رسانه‌های خارجی درباره حمله تروریستی، انفجار یا تیراندازی به عنوان دلیل سقوط هواپیمای اوکراینی درست نیست و نقص فنی دلیل حادثه بوده است.»
با افزایش گمانه‌ها و بحث‌ها بر سر شلیک موشک «علی عابدزاده»، رییس وقت سازمان هواپیمایی کشوری، در برنامه خبری ساعت ۲۲ شبکه دوم سیما حاضر شد و به ضرس قاطع گفت: «امکان انفجار این هواپیما بر اثر شلیک موشک از لحاظ فنی وجود ندارد» و تصاویر منتشرشده در فضای مجازی که بقایای یک موشک در کنار لاشه هواپیما را نشان می‌دهد «کذب محض» است.
او علت سقوط را وقوع «آتش‌سوزی» در هواپیما ذکر کرد و ادعایی را بر زبان راند که در سه روز بعد بارها از زبان دیگر مسئولان تکرار شد: «هواپیما در حالی که رو به شمال می‌رفته اما رو به جنوب شرقی سقوط کرده است. این نشان می‌دهد هواپیما [به دلیل آتش‌سوزی] می‌خواسته به فرودگاه برگردد.»
فرماندهان سپاه (مشخصا «امیرعلی حاجی‌زاده»، فرمانده هوافضا، و «حسین سلامی»، فرمانده کل سپاه) بعدا گفتند که همان صبح چهارشنبه «حدس» زده بودند «پدافند خودی» هواپیما را سرنگون کرده بود و «غروب چهارشنبه» از این موضوع مطمئن شدند.
اما علی عابدزاده در برنامه تلویزیونی اطمینان داد که «بین همه بخش‌های نظامی و غیرنظامی در ایران هماهنگی کامل وجود دارد» و «مگر می‌شود پدافند به هواپیمایی شلیک کند که هشت‌هزار پا ارتفاع دارد؟»
ربط دادن سقوط هواپیما با ادعای نادرست وضعیت اقتصادی شرکت بوئینگ نیز با اینکه روز چهارشنبه این سو و آن سو مطرح شده بود اما علی عابدزاده بود که در همان برنامه تلویزیونی این تئوری توطئه را بر سر زبان‌ها انداخت.
پنجشنبه ۱۹ دی‌ماه
صبح پنجشنبه به خبرهای مربوط به ورود تیم کارشناسی اوکراین به تهران و چند اظهار نظر مقام‌های اوکراینی گذشت. مهم‌ترین اظهار نظر البته از زبان دبیر شورای امنیت اوکراین شنیده شد که گفت: اولین فرضیه مطرح برای ما سقوط هواپیما با موشک روسی تور است.
اما بعدازظهر پنجشنبه یک مقام جمهوری اسلامی گفت در «جلسه خاصی» که برگزار شد این نتیجه به دست آمد که اصابت موشک به هواپیما صحت ندارد. «حسن رضایی‌فر»، رییس وقت کمیسیون بررسی سانحه سازمان هواپیمایی کشوری، به ایرنا گفت: «موضوع سقوط هواپیمای اوکراینی به دلیل اصابت موشک یا عملکرد پدافند در جلسه خاصی بررسی و در همان جلسه منتفی اعلام شد. طرح‌های پدافند کشور با شبکه پروازی هماهنگ عمل می‌کند و هیچ‌گونه ناهماهنگی وجود نداشته است.»
او حتی مدعی شد: «در محل سانحه هیچ قطعه‌ای از موشک پیدا نشده» و «این موضوع کذب است.»
در ساعات بعدی ویدئویی از لحظه شلیک موشک در شبکه‌های مجازی منتشر شد و خبرگزاری رویترز نیز به نقل از یک مقام آمریکایی گزارش داد که ماهواره‌ها شلیک دو موشک را ردیابی کرده‌اند.
گزارش رویترز بر مقام‌های جمهوری اسلامی گران آمد و چند ساعت بعد، سخنگوی دولت در رد آن بیانیه‌ای منتشر کرد.
در اوج تکذیب‌ها و ارایه دروغ‌ها، یک مقام جمهوری اسلامی نیز اقدام به هشدار و تهدید روزنامه‌نگاران کرد.
شامگاه پنجشنبه «حسام‌الدین آشنا»، مشاور رییس جمهور ایران، از چیزی با عنوان «جنگ روانی مربوط به هواپیمای اوکراینی» نام برد و به روزنامه‌نگاران ایرانی هشدار داد که از مشارکت در این جنگ خودداری کنند.
همان شب علی عابدزاده بار دیگر به تلویزیون رفت و بار دیگر اصابت موشک به هواپیما را قاطعانه رد کرد.
جمعه ۲۰ دی‌ماه
بیانیه «علی ربیعی»، سخنگوی دولت جمهوری اسلامی، که در نخستین دقایق بامداد جمعه منتشر شد لحنی پرخاشگر داشت: «امروز به روش کاملا حساب‌شده و شناخته‌شده در عملیات روانی به نقل از یک منبع آگاه از پنتاگون که خواسته نامش فاش نشود خبر اصابت دو موشک به هواپیمای اوکراینی را با آب و تاب در رسانه‌ها منعکس کرده است. در آینده که مشخص شد این ادعای دروغ عاری از حقیقت است هیچ کس مسئولیت این دروغ بزرگ را بر عهده نخواهد گرفت.»
روز جمعه مقام‌های جمهوری اسلامی اظهار نظر چندانی نکردند و تکذیب‌های رسانه‌ای فعال‌تر بود. مثلا رسانه‌های نزدیک به سپاه و خبرگزاری ایرنا گزارش خبرنگار سی‌بی‌اس را که از محل سقوط هواپیما اعلام کرد آن منطقه کاملا پاکسازی شده رد کردند.
گزارش‌هایی نیز درباره «دستور رییس جمهور برای برگزاری جلسه فوری شورای عالی امنیت ملی» منتشر شد که خبر بعدی دیگری به همراه نداشت.
شنبه ۲۱ دی‌ماه
سرانجام اطلاعیه ستاد کل نیروهای مسلح ایران منتشر شد.
این اطلاعیه اندکی پیش از ساعت هفت بامداد شنبه منتشر شد. این ستاد سرنگونی هواپیما بر اثر شلیک موشک را پذیرفت اما آن را به «خطای انسانی» نسبت داد.
این بیانیه برای توجیه شلیک موشک به وضعیت خاص هواپیما اشاره کرده بود که امروز می‌دانیم دروغ بود و همان موقع نیز فرماندهان نظامی می‌دانستند چنین نیست. بیانیه گفته بود: هواپیمای اوکراینی به دلیل اینکه «هنگام چرخش کاملا در حالت نزدیک‌شونده به یک مرکز حساس نظامی سپاه و در ارتفاع و شکل پروازی یک هدف متخاصم» قرار داشت هدف قرار گرفت.
بلافاصله بعد از انتشار این اطلاعیه، سازمان هواپیمایی کشوری اعلام کرد: «هیچ‌گونه انحراف پروازی از سوی هواپیمای سانحه‌دیده به اثبات نرسیده است.» گزارش فنی‌ای که شش ماه بعد منتشر شد نیز نشان می‌داد کوچک‌ترین نشانه‌ای که فرضیه «انحراف بوئینگ اوکراینی» را به ذهن متبادر کند در کار نبوده و روشن نیست ستاد کل نیروهای مسلح چنین دروغ آشکاری را در بیانیه خود آورده بود.
ساعاتی پس از انتشار بیانیه ستاد کل، تلویزیون جمهوری اسلامی سخنان امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه، را پخش کرد.
در سخنان ۱۴ دقیقه‌ای حاجی‌زاده گزاره‌های متعددی مطرح شد که بعدا روشن شد شماری از آن‌ها دروغ بوده است.
او گفت واحد مربوطه که اقدام به شلیک موشک کرد هواپیما را «کروز تشخیص داد»، تلاش کرد با فرمانده‌اش تماس بگیرد، «سیستم ارتباطی‌اش با اختلال روبه‌رو بود» و شاید دلیلش «جمینگ [ارسال پارازیت از سوی دشمن] بود»
توضیحات ماه‌های بعد نشان داد که فرماندهان سپاه از همان ابتدا می‌دانستند چه روی داده اما حاجی‌زاده آن روز فرضیه «جمینگ» را مطرح کرد که روزها نقل رسانه‌های نزدیک به سپاه بود.
او همچنین در سراسر آن ۱۴ دقیقه از «یک موشک» سخن گفت. امروز شلیک دست‌کم دو موشک به هواپیمای اوکراینی تایید شده است (از جمله با گزارش شش ماه بعد سازمان هواپیمای کشوری).
حاجی‌زاده آن روز همچنین گفت اپراتور از زمانی که هواپیما را کروز تشخیص داد تا زمان شلیک موشک «۱۰ ثانیه فرصت داشت تصمیم بگیرد». این نیز اظهار نظر غلط دیگری بود که برخی کارشناسان خطا بودن آن را توضیح دادند و نشریه فوربس نیز نوشت این زمان دست‌کم دو دقیقه است.
اگر امروز یک بار دیگر ۱۴ دقیقه سخنان حاجی‌زاده را بشنویم و قبلش فقط متن گفته‌های کوتاه یک مقام دیگر را که شش ماه بعد بیان شد بخوانیم، میزان دروغ‌هایی که فرمانده هوافضای سپاه در آن روز گفت به نظر باورنکردنی می‌آید. «غلامعباس ترکی»، دادستان نظامی استان تهران، ۹ تیر گفت شلیک موشک دوم «قابل پیشگیری» بود و اپراتور بعد از پاسخ نگرفتن درباره مجوز
شلیک اول، شلیک بعدی را انجام داد.»
گذشته از فرماندهان و نهادهای نظامی جمهوری اسلامی، مدارک بعدی نشان داد حتی برج مراقبت فرودگاه مهرآباد نیز در همان دقایق از زبان خلبان دیگری مطلع شده بود «دو نور» در آسمان و «انفجار» و «شبیه موشک» در آسمان دیده شده است.
بیانیه ستاد کل نیروهای مسلح و سخنان تلویزیونی فرمانده هوافضای سپاه پاسداران قرار بود زنجیره تردیدها را قطع کند و به اطلاع‌رسانی واقعیت بپردازد. اما هر دو مورد حاوی دروغ‌هایی بود و البته این دروغ‌ها و پنهان‌کاری‌ها به همین سه روز منحصر نماند و در ماه‌های بعد تکرار شد.
برگرفته ای از سایت ایران وایر، ۷ ژانویه ۲۰۲۱