دالغا خاتین اوغلو
وقتی صحبت از تفاخر و توجیه پیشرفت‌های کشور است، مقامات ایران و حتی گزارش‌های رسمی وزارت نیرو از ظرفیت بالای ۸۵ هزار مگاواتی تولید برق کشور خبر می‌دهند اما وقتی وارد عرصه عمل می‌شویم، تولید برق کشور طی روزهای جاری به زحمت به ۵۶ هزار مگاوات می‌رسد و کشور با ۱۰ هزار مگاوات کسری مواجه است؛ موضوعی که به قطعی گسترده برق منجر شده است.
آرشیو آمارهای وزارت نیرو نشان می‌دهد ۳۵ درصد ظرفیت نیروگاهی ایران قبل از سال ۱۳۸۰ راه‌اندازی شده است و بسیاری از نیروگاه‌های قدیمی‌تر کشور عملا از رده خارج شده‌اند اما کماکان در آمارهای «ظرفیت تولید برق» لحاظ می‌شوند.
مقامات ایران طی هفته‌های گذشته توجیهات مختلفی از جمله مصرف برق توسط مزارع استخراج رمزارز و مقصر جلوه دادن مردم به خاطر مصرف بالای برق برای خاموشی‌ها عنوان کرده‌اند، اما وقتی به آمارهای چند سال گذشته رجوع می‌کنیم انتظار کسری شدید برق در سال جاری و حتی سال گذشته می‌رفت؛ کما این‌که پارسال ایران واردات برق خود را بیش از دو برابر کرد و به ۲.۷ تراوات ساعت رساند.
در واقع ظرفیت واقعی تولید برق ایران ۶۲ هزار مگاوات است که ۱۲ هزار مگاوات آن مربوط به نیروگاه‌های آبی است. با توجه به خشکسالی‌ها، نیروگاه‌های آبی کشور با نصف ظرفیت کار می‌کنند و در عمل توان تولید برق کشور ۵۶ هزار مگاوات است نه ۸۵ هزار مگاواتی که مقامات ایران و آمارهای وزارت نیرو ادعا می‌کند.
عدم تحقق برنامه‌های رشد تولید برق
ایران سالانه نیازمند افزایش پنج هزار مگاواتی تولید برق است تا جوابگوی رشد مصرف داخلی باشد. برای نمونه در سال ۹۸ حدود ۷۱۴ هزار مشترک خانگی جدید و در سال گذشته ۷۵۴ هزار مشترک خانگی جدید به متقاضیان برق در کشور اضافه شده است.
در حوزه کشاورزی، صنعتی و تجاری حتی رشد مشترکین جدید بیشتر از بخش خانگی بوده است. یعنی ایران سالانه با رشد پنج هزار مگاواتی مصرف برق مواجه است و باید به همین میزان نیز رشد تولید برق وجود داشته باشد.
ایران پارسال رشد ۴۸۰۰ مگاواتی تولید برق را هدف‌گذاری کرده بود، اما در عمل ۳۹ درصد آن محقق شد و سال ۹۸ نیز کمتر از نصف اهداف پیش‌بینی شده محقق شد و در دو ماهه ابتدایی سال جاری نیز کمی بیش از یک درصد از اهداف پیش‌بینی شده برای سال ۱۴۰۰ محقق شده است.
لذا انتظار می‌رفت دیر یا زود کشور با کسری شدید برق مواجه شود.
تلفات انرژی
آمارهای خود وزارت نیرو نشان می‌دهد ۴۴ درصد از ظرفیت تولید برق کشور مربوط به نیروگاه‌های حرارتی گازی و بخاری با راندمان ۲۰ تا ۳۲ درصد می‌شود. این در حالی است که با تبدیل این نیروگاه‌ها به نوع چرخه ترکیبی، راندمان آن‌ها را می‌توان به بالای ۴۵ درصد رساند. یعنی بخش عظیمی از برق کشور در نیروگاه‌هایی تولید می‌شود که راندمان بسیار کمی دارند.
تنها ۳۶ درصد برق کشور از نیروگاه‌های چرخه ترکیبی تولید می‌شود.
از طرفی طبق آمارهای وزارت نیرو، ۱۰ تا ۱۲ درصد برق تولیدی کشور در همان مرحله انتقال و توزیع از بین می‌رود. تلفات برق در شبکه توزیع کشور، سالانه حدود ۴۰ تراوات ساعت است که این رقم برابر با ۴۳ درصد از کل مصرف خانگی برق در ایران است.
ایران پارسال حدود ۳۴۳ تراوات ساعت برق تولید کرد که حدود ۱۰ تراوات ساعت آن صادر شد و ۲۸۷ تراوات ساعت نیز در داخل مصرف شد که سهم بخش خانگی از مصرف داخلی برق فقط ۳۲ درصد (۹۳ تراوات ساعت) بود. بقیه برق تولیدی کشور به میزان اندکی در خود نیروگاه‌ها مصرف شد و بقیه در شبکه انتقال‌وتوزیع به هدر رفته است.
ایران طبق برنامه طی ۱۰ سال گذشته می‌بایست سالانه دو میلیارد دلار در نوسازی شبکه برق سرمایه‌گذاری می‌کرد، اما این کار را نکرده است و اکنون سالانه چهار میلیارد دلار تلفات برق در شبکه دارد.
انرژی هسته‌ای
شاید باور این موضوع سخت باشد که بعد از این همه تحریم و صدها میلیارد دلار خسارت، نهایتا سهم انرژی هسته‌ای در تولید برق کشور کمی بیش از ۱.۵ درصد است که این میزان برق را به راحتی می‌توان با ۸۲۰ میلیون تا ۱.۴ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌های خورشیدی یا بادی (بسته به نوع نیروگاه) تولید کرد.
زمانی که ایران ساخت نیروگاه بوشهر را تحویل روسیه داد، هزینه تولید برق از منابع پاک بسیار بیشتر از برق هسته‌ای بود، اما به یمن پیشرفت‌های علمی، هزینه تولید برق خورشیدی و بادی طی سال‌های گذشته به شدت کاهش یافته است. حتی چین در سال ۲۰۱۸ حدود ۹۱ میلیارد دلار در بخش تولید برق خورشیدی و بادی سرمایه‌گذاری کرد، اما سرمایه‌گذاری این کشور در نیروگاه‌های هسته‌ای تنها ۶.۵ میلیارد دلار بود.
ایران با ۳۰۰ روز آفتابی، شرایط فوق‌العاده‌ای برای توسعه پروژه‌های تولید برق خورشیدی و حتی بادی دارد، اما هم اکنون سهم انرژی تجدیدپذیر از تولید برق کشور حدود یک درصد است؛ در حالی که یک پنجم برق ترکیه – با ظرفیت تولید برق و جمعیتی مشابه ایران- از منابع تجدیدپذیر تولید می‌شود. پارسال ترکیه دو برابر کل رشد تولید برق ایران، تنها نیروگاه‌های بادی و خورشیدی جدید راه‌اندازی کرد.
خاموشی‌ها تا کی ادامه خواهد یافت؟
تا اینجای کار ایران با ۱۰ هزار مگاوات کسری برق در تابستان و تا حدودی در بهار و پاییز مواجه است، اما احتمالا در اواسط پاییز و زمستان، به صورت مقطعی قطعی برق اتفاق نیفتد. اما مشکل این‌جاست که در این فصول، مصرف گاز کشور اوج می‌گیرد و با توجه به این‌که ۸۰ درصد برق کشور از نیروگاه‌های حرارتی تولید می‌شود، کمبود گاز باعث خواهد شد ایران مثل پاییز پارسال از سوخت بسیار آلاینده مازوت برای سوخت نیروگاه‌ها استفاده کند.
اگر ایران سالانه ۲ میلیارد دلار برای نوسازی شبکه هزینه نکند و تولید برق کشور را در سال جاری حداقل ۱۵ هزار مگاوات افزایش ندهد، وضعیت کسری برق کشور در سال‌های پیش‌رو بدتر نیز خواهد شد.
آمارهای دو ماهه ابتدایی سال جاری وزارت نیرو نشان می‌دهد برای سال جاری تنها ۳۴۹۶ مگاوات افزایش تولید برق برنامه‌ریزی شده است که طی دو ماه ابتدایی سال جاری تنها ۲ مگاوات آن تحقق یافته است!
هنوز وزارت نیرو آمارهای خردادماه را منتشر نکرده است. با این اوضاع به نظر می‌رسد کسری برق کشور در سال آینده حتی بدتر از سال جاری باشد و این مشکل در درازمدت ادامه داشته باشد.
برگرفته از سایت رادیو فردا، ۸ جولای ۲۰۲۱