آفتاب یزد: در سال‌های گذشته مردم برای کسب درآمد و زندگی بهتر به کلانشهرها و پایتخت مهاجرت می‌کردند. همزمان با افزایش میزان مهاجرت به کلانشهرها خصوصا تهران، مسئولان نگرانی‌های خود را از این مسئله ابراز می‌کردند. برخی می‌گفتند اگر روند مهاجرت به کلانشهرها به آن شکل ادامه پیدا کند ارائه خدات شهری به شهروندان با مشکل مواجه می‌شود. روز گذشته اما استاندار تهران از محسوس بودن روند مهاجرت معکوس از تهران خبر داده است.
در سطح جهان بازگشت مجدد مهاجرین به موطن اصلی خود برای زندگی به دلایل گوناگون، که مهمترین آن توسعه زیرساخت‌ها و امکانات زیربنایی برای فعالیت‌های اقتصادی و رشد و پیشرفت فرهنگی و سیاسی در منطقه مهاجر فرست می‌باشد، منجر به بروز پدیده مهاجرت معکوس می‌شود. اما مهاجرت معکوس در ایران بیشتر به بازگشت مردم از شهرهای بزرگ به شهرهای کوچک یا از شهرها به مناطق روستایی مربوط می‌شود. به عبارتی دیگر مهاجرت معکوس یک جا به جایی اختیاری است زیرا در شهر مبدا امکانات بیشتری برای زندگی و کار فراهم شده است. اما به نظر می‌رسد در کشور ما مهاجرت معکوس مردم از کلانشهرها به شهرهای کوچک و حاشیه شهرها پدیده مثبتی ارزیابی نمی‌شود. بدین معنا که عمده مهاجرین به دلیل اینکه دیگر توان پرداخت هزینه‌های زندگی در کلانشهرها را ندارند به شهرهای کوچک‌تر می‌روند.
آفتاب یزد پیشتر در گزارشی به پدیده کاهش کیفیت زندگی مردم به صورت مفصل پرداخت و به نظر می‌رسد افزایش پدیده مهاجرت معکوس نیز یکی از نشانه‌های کاهش کیفیت زندگی مردم باشد. زیرا آن‌ها به مهاجرت معکوس به دنبال مکانی برای زندگی هستند که توان پرداخت هزینه‌های ضروی خود را در آن نقطه داشته باشند. در طول این سال‌ها چه اتفاقی رخ داده است که نه تنها عده کمتری به کلانشهرها و پایتخت مهاجرت می‌کنند بلکه برخی در حال تجربه مهاجرت معکوس هستند؟ آفتاب یزد از جامعه‌شناسان پرسیده است که آیا پدیده مهاجرت معکوس را مثبت ارزیابی می‌کنند؟
استاندار تهران با بیان اینکه روند مهاجرت معکوس از تهران محسوس است، درباره کاهش مشکلات حمل و نقل عمومی از تهران به شهرهای اطراف توضیحاتی ارائه کرد. علیرضا فخاری استاندار تهران در پاسخ به این سوال که آقای محسنی‌بندپی در زمان حضورش در استانداری تهران اعلام کرده بود سالانه به طور میانگین۲۵۰ هزار نفر به تهران مهاجرت کرده و به جمعیت آن اضافه می‌شود، در حال حاضر با توجه به تورم و مشکلات اقتصادی که وجود دارد آیا آماری از مهاجرت سالانه به استان تهران داریم یا این مهاجرت به شکل معکوس درآمده و افراد از تهران مهاجرت می‌کنند؟ گفت: به نظر می‌رسد برآوردی که جناب آقای بندپی در آن زمان داشتند براساس آمارها درست بوده است و امروز نیز ما تقریبا مشابه آن شرایط را داریم.
وی ادامه داد: اما روند مهاجرت به تهران روند کندی است، چراکه تقریبا وقتی هر فردی که تهران می‌آید ممکن است جذابیت‌های اولیه‌ای برای او داشته باشد، اما ظرف یک هفته تا ده روز متوجه می‌شود شرایط برای ادامه سخت است. بنابراین آن چیزی که ما شاهد هستیم حقیقتا بدور از اغراق این است که زمینه بازگشت مردم از تهران به روستاها و شهرهایشان فراهم شده است. استاندار تهران تصریح کرد: اما اگر زیرساخت‌ها در برخی از همین روستاها یا شهرهایی که مردم‌شان به تهران مهاجرت کرده‌اند، فراهم شود و زمینه اسکان و اشتغال در آنجا فراهم شود، می‌تواند در بازگشت مردم به این روستاها و شهرهایی که از آنجا مهاجرت کرده‌اند، موثر باشد.
فخاری با بیان اینکه در کشور ما به لحاظ سرانه‌هایی مانند بهداشت و آموزش تقریبا شرایط متعادلی داریم، خاطرنشان کرد: یعنی به طور مثال شرایط تخت‌های بیمارستانی ما در تهران ممکن است، ۱.۸ تا ۱.۹ باشد و همین شرایط در برخی از استان‌ها نسبت به تهران وضعیت بهتری دارند. همچنین در بخش مربوط به مسکن هزینه استیجاری و تامین مسکن بالاست و ترجیحا کسانی که نمی‌توانند در تهران زندگی کنند به شهرشان باز می‌گردند و در آنجا زندگی می‌کنند. وقتی در اینجا عرضه و تقاضا یک شرایط نامتعادلی دارد، طبیعتا به وجه مربوط به قیمت‌گذاری نیز اثر می‌گذارد و این زمینه تصمیم‌گیری برای مهاجرت معکوس را ایجاد می‌کند و ما این روند را می‌بینیم و محسوس است.
وی ادامه داد: در همین اطراف تهران در بازدیدهایی که انجام می‌دهیم خیلی از مردم اذعان دارند که نتوانستند در تهران بمانند و از همین رو به روستا و محله خودمان بازگشتیم. ما در ابتدا یک گام در استان تهران برداریم و بعد ان‌شاءالله گام بعدی را در استان‌هایی که به تهران مهاجرت کرده‌اند برمی‌داریم. استاندار تهران در پاسخ به این سوال که اگرچه مهاجرت به روستاها و شهرهای اطراف تهران صورت گرفته اما برخی از این افراد در تهران شاغل هستند و برای رفت و آمد هر روزه به تهران با چالش‌هایی در زمینه حمل و نقل مواجه هستند در این خصوص استانداری تهران چه تمهیداتی اندیشیده است، گفت: استانداری تهران جز سیاست‌گذاری یا نظارت عالیه و جهت‌دهی موضوعات وظیفه‌ای ندارد و دستگاه‌های متولی وظیفه لازم را در این زمینه دارند. اما ما در جهت این نظارت عالیه که مسئولیت‌آور است برای مجموعه استانداری تهران تلاش کرده‌ایم که موضوع حمل و نقل را به شکل‌های مختلف و تنوع بخشی به موضوع حمل و نقل را در دستور کار قرار دهیم.
محمد امیرپناهی جامعه‌شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی در این خصوص به خبرنگار اجتماعی آفتاب یزد گفت: «دلیل مهاجرت معکوس می‌تواند مسائل اقتصادی و تورم باشد. این موارد می‌تواند باعث شود زندگی در تهران برای بسیاری از افراد غیر قابل تحمل شود. به همین دلیل مهاجرت معکوس از کلانشهرها نمی‌تواند نشانه خوبی تلقی شود. مسئله این است که فشار اقتصادی و تورم بالا باعث می‌شود که بسیاری از شهروندان نتوانند در کلانشهر‌هایی مانند تهران زندگی کنند. همانگونه که در تهران نیز مردم از مناطق بالاتر به مناطق پیرامونی شهر تهران مهاجرت می‌کنند.»
وی ادامه داد: «وقتی سطح زندگی تنزل پیدا می‌کند و درآمد افراد کاهش می‌یابد مردم دیگر توان زندگی در جای قبلی را نخواهند داشت بنابراین مجبور هستند که محل زندگی خود را تغییر دهند و این بدان معناست که استاندارد‌های زندگی آن‌ها کاهش پیدا کرده است. بسیاری از عادات زندگی با تغییر محل زندگی متفاوت می‌شود و کیفیت زندگی مردم تنزل می‌یابد. این مورد می‌تواند خبر بدهد از اینکه طبقه متوسط در ایران هر روز در حال کوچک‌تر شدن است. در این شرایط ما با یک طبقه پایین و کم درآمد مواجه هستیم و در سوی دیگر طبقه مرفه قلیلی وجود دارد که درآمد‌های کلان دارند. در تمام جوامع این طبقه متوسط است که می‌تواند پیشرو تغییرات مهم فرهنگی و سیاسی باشد و زوال این طبقه می‌تواند اثرات مخربی بر فعالیت سیاسی و مشارکت سیاسی در جامعه ایران داشته باشد. چون به هر حال وقتی طبقه متوسط رو به زوال می‌رود، خیل عظیمی از افرادی که چیزی برای از دست دادن ندارند می‌توانند به نیروهایی تبدیل شوند که هر آن ممکن است چالش‌های سیاسی و امنیتی زیادی را برای جامعه ایجاد کنند. از این جهت من فکر می‌کنم که زوال طبقه متوسط و مهاجرت معکوس نه تنها نشانه خوبی نیست بلکه می‌تواند یک نگرانی‌هایی را در جامعه ایجاد کند. در این شرایط مدیریت سیاسی کشور باید به این نگرانی‌ها توجه ویژه‌ای داشته باشد و چاره‌ای بیاندیشد برای اینکه بتواند از آثار مخرب این نوع اتفاقات و تغییرات در جامعه ایران بکاهد.»
در ادامه علی نجفی توانا آسیب‌شناس نیز در این باره به آفتاب یزد گفت: «هر معلولی ناشی از یکسری عوامل است. قرار بود آقای زاکانی نه تنها مادیات شهر تهران بلکه معنویات مردم شهر تهران را تقویت کند و بر این اساس زندگی عادی مردم به صورت متعارف و متناسب باشد. متاسفانه مدیران ما به دلیل‌عدم اطلاع از آموزه‌های دانش روز مطالبی را عنوان می‌کنند بدون آنکه به عوامل آن عنایت داشته باشند. واقعیت این است که اقتصاد نابسامان کشور، تورم غیر قابل مهار، بیکاری و گرانی بیش از حد اغلب مردم را در تنگنای اقتصادی قرار داده است. مردم ابتدا سفره‌های خود را تنگ کردند و سپس چون دیدند که امکان ادامه زندگی با تنگ کردن سفره‌ها ممکن نیست محدوده جغرافیایی خود را تنگ کردند. در ادامه چون مردم متوجه شدند ادامه این شرایط ممکن نیست شروع به مهاجرت از شهرهای بزرگ به شهرهای کوچک و از شهرهای کوچک به روستاها کردند. این یعنی بحران اقتصادی، بحران مدیریت و بحران شرایطی که ادامه آن بنیان همه چیز را در کشور به هم می‌ریزد. بنابراین به مدیران شهری باید تبریک گفت که بعد از انتصاب به مدیریت نه تنها وضعیت مردم را بهبود نبخشیدند بلکه شرایطی را فراهم کردند که مردم امکان ادامه زندگی عادی خود را نداشته باشند و برای فرار از گرانی‌ها به شهرهای کوچک و مناطق دیگر کوچ کنند. شرایط کنونی معلول عوامل مدیریتی مدیرانی است که تجربه کافی در مدیریت و درک درستی از مشکلات مردم ندارند. لذا باید گفت این وضعیت ناشی از اوضاع اسفبار اقتصادی کشور است.»
در ادامه سعید معدنی و استاد دانشگاه در این خصوص به آفتاب یزد گفت: «مهاجرت معکوس برای اولین بار زمانی مطرح شد که عده‌ای تصمیم گرفتند که به صورت داوطلبانه و برای حفظ آرامش خود به خانه‌های خود در روستاها بازگردند و در آن جا زندگی کنند. در این حالت این مهاجرت معکوس یک پدیده مثبت است اما مهاجرت معکوسی که امروز ما در جامعه شاهد آن هستیم نشانگرعدم توانایی مردم برای زیست در شهرهای بزرگ است. در این شرایط افراد به حاشیه شهرها و شهرهای اطراف می‌روند و این نشان می‌دهد که مردم به مرور زمان فقیر‌تر شده اند. به همین خاطر گفته می‌شود که جمعیت تهران روزها بیشتر از شب‌ها است زیرا اکثر مردم برای کار، روزها به تهران می‌آیند. لذا این مهاجرت معکوس نشان از فقر و کاهش قدرت زیستن مردم در شهرهای بزرگ است. جامعه را طبقه متوسط می‌سازد؛ هرچقدر در یک جامعه طبقه متوسط بزرگ‌تر باشد آن جامعه توسعه یافته‌تر است. از بین رفتن طبقه متوسط نشانه بیماری جامعه است.»
برگفته ای از سایت ایران امروز، ۲۱ اگوست ۲۰۲۳